Περισσότεροι από φιλόσοφοι: Οι αρχαίοι Έλληνες ως εφευρέτες
Οι περισσότεροι όταν σκέφτονται την αρχαία Ελλάδα, φαντάζονται φιλοσόφους να συζητούν κάτω από ελαιόδεντρα. Όμως, αυτή η εικόνα είναι ελλιπής χωρίς τα τεχνολογικά θαύματα που άλλαξαν την καθημερινότητα και τον τρόπο διεξαγωγής του πολέμου. Οι Έλληνες δεν υπήρξαν μόνο σπουδαίοι στοχαστές, αλλά και πρωτοπόροι μηχανικοί και εφευρέτες. Δημιούργησαν μηχανισμούς που δεν θα ξένιζαν σε ένα σύγχρονο εργαστήριο.
Εφευρέσεις που έμοιαζαν αδιανόητες
Οι αρχαίοι Έλληνες κατασκεύαζαν «ρομπότ» της εποχής τους: μηχανικές κατασκευές που κινούνταν, εκτελούσαν ενέργειες και ψυχαγωγούσαν το κοινό.
Ο πιο γνωστός είναι ο ατμοστρόβιλος του Ήρωνα, αλλά το σπουδαιότερο επίτευγμα παραμένει ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων. Το πολύπλοκο αυτό όργανο, με δεκάδες οδοντωτούς τροχούς, μπορούσε να προβλέπει εκλείψεις, να παρακολουθεί τις κινήσεις πλανητών και να υπολογίζει τις ημερομηνίες των Ολυμπιακών Αγώνων. Η ακρίβεια κατασκευής του προκαλεί δέος ακόμη και σήμερα.
Παράλληλα, συγγραφείς της εποχής περιγράφουν αυτόματα: πουλιά που κελαηδούσαν, αγάλματα που έριχναν κρασί, ακόμη και πόρτες ναών που άνοιγαν μόνες τους όταν άναβε φωτιά στον βωμό.
Κάποιοι τα θεωρούν μύθους. Όμως οι τεχνολογικές αρχές πίσω τους – πίεση αέρα, ροή νερού, αντίβαρα – ήταν πλήρως εφικτές για την ελληνιστική τεχνολογία.
Φυσική πριν από τη Φυσική
Αιώνες πριν τον Γαλιλαίο και τον Νεύτωνα, οι Έλληνες αναζητούσαν τις ίδιες απαντήσεις για το σύμπαν.
- Δημόκριτος: Στον 5ο αιώνα π.Χ. μίλησε για τα άτομα, μικρά αόρατα σωματίδια που συνθέτουν τα πάντα. Η θεωρία του ξεχάστηκε για 2.000 χρόνια μέχρι να επιβεβαιωθεί τον 19ο αιώνα.
- Στράτων ο Λαμψακηνός: Πειραματιζόταν με την κίνηση και παρατήρησε ότι τα σώματα πέφτουν με επιτάχυνση, πολύ πριν το διατυπώσει ο Γαλιλαίος.
Ωστόσο, οι επαναστατικές αυτές ιδέες χάθηκαν κάτω από την κυριαρχία της φιλοσοφίας του Αριστοτέλη, που κυριάρχησε επί χιλιετίες.
Γιατί χάθηκαν όλα αυτά;
Αναρωτιέται κανείς: γιατί ο κόσμος δεν προχώρησε νωρίτερα; Γιατί χρειάστηκε η Αναγέννηση για να ξαναβρούμε αυτές τις ιδέες;
Οι λόγοι είναι πολλοί:
- Πολιτική αστάθεια: όταν οι πόλεις κατακτώνται, η διάσωση χειρογράφων περνά σε δεύτερη μοίρα.
- Ρωμαϊκή κυριαρχία: οι Ρωμαίοι προτιμούσαν την πρακτική μηχανική από τη θεωρητική επιστήμη.
- Θρησκευτικές αλλαγές: η πρώιμη χριστιανική σκέψη έδινε προτεραιότητα στην πίστη και λιγότερο στην έρευνα της φύσης.
- Καταστροφή βιβλιοθηκών: από την Αλεξάνδρεια έως μικρότερες συλλογές, φωτιές και πόλεμοι εξαφάνισαν αμέτρητα έργα.
- Έλλειψη πρακτικής εφαρμογής: πολλοί Έλληνες στοχαστές δεν αξιοποίησαν τις ανακαλύψεις τους στην καθημερινότητα, αφήνοντάς τες θεωρητικές.
Μαθήματα από την αρχαία καινοτομία
Η ιστορία δείχνει ότι η πρόοδος δεν είναι ευθεία γραμμή. Ιδέες χάνονται, παραμερίζονται και ξαναγεννιούνται αιώνες αργότερα. Το ερώτημα είναι: τι παραβλέπουμε εμείς σήμερα;
Οι αρχαίοι Έλληνες απέδειξαν ότι η περιέργεια, η αμφισβήτηση και η δημιουργικότητα μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο. Αν εκείνοι κατασκεύαζαν αστρονομικούς υπολογιστές με ορείχαλκο, τότε ποια απίστευτα επιτεύγματα περιμένουν εμάς στο μέλλον;
