Αλιεία και Μεταποίηση Ψαριών στη Θήρα

Ένα ταξίδι στο παρελθόν της αλιείας

Η τοιχογραφία του Ψαρά από το Ακρωτήρι της Θήρας αποτελεί διαχρονικό σύμβολο της αλιείας στη Μεσόγειο. Όμως, οι κάτοικοι του νησιού δεν ήταν μόνο άριστοι ψαράδες, αλλά και εξαιρετικοί στη μεταποίηση των αλιευμάτων τους. Πρόσφατα στοιχεία που παρουσίασε η Δήμητρα Μυλωνά (INSTAP) στο 15ο Διεθνές Συνέδριο Ιχθυολογίας στη Θεσσαλονίκη, ρίχνουν νέο φως στη διαχείριση των υδάτινων πόρων στον ελλαδικό χώρο.

Η προϊστορική αλιεία του Αιγαίου

Η αλιευτική δραστηριότητα στο Αιγαίο ξεκινά τουλάχιστον από την 11η χιλιετία π.Χ., όταν η Μαύρη Θάλασσα ανοίγει προς το Αιγαίο και το θαλάσσιο οικοσύστημα πλουτίζει. Οι ακτές του Αιγαίου κατοικούνται από κοινότητες κυνηγών, τροφοσυλλεκτών και ψαράδων, οι οποίοι διασχίζουν μεγάλες αποστάσεις ανάμεσα στην ηπειρωτική χώρα και τα νησιά.

Σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα

Δύο σπήλαια, το Φράγχθι στην Αργολίδα και το σπήλαιο του Κύκλωπα στη Γιούρα των Σποράδων, μαζί με τον ανοιχτό οικισμό του Μαρουλά στην Κύθνο, προσφέρουν πλούσια δεδομένα για την προϊστορική αλιεία. Σε αυτά τα σημεία βρέθηκαν δεκάδες χιλιάδες ψαροκόκαλα, λέπια, όστρακα, αλλά και οστά θαλάσσιων θηλαστικών και πτηνών. Κυρίαρχα ήταν τα παράκτια ψάρια μεσαίου μεγέθους: ροφοί, σκορπίνες, χριστόψαρα, χειλούδες, συναγρίδες, λυθρίνια και σαργοί. Επίσης, συναντώνται ευρύαλα ψάρια όπως οι κέφαλοι και μεταναστευτικά είδη όπως τα σκουμπριά.

Πρωτοποριακές τεχνικές και μεταποίηση

Αξίζει να σημειωθεί ότι, παρά τη δυνατότητα αλίευσης μεγάλων ψαριών (π.χ. τόνους), οι κάτοικοι επέλεγαν κυρίως μικρότερα είδη. Στο σπήλαιο του Κύκλωπα εντοπίστηκαν αγκίστρια από οστό και ελαφοκέρατο. Από κάποια ψάρια έλειπαν συστηματικά τα οστά του κεφαλιού και οι πρώτοι σπόνδυλοι, ένδειξη μεταποίησης πριν την αποθήκευση ή μεταφορά. Η αφαίρεση κεφαλιού και εντοσθίων αποτελεί παραδοσιακό βήμα για την επεξεργασία ψαριών.

Στον Μαρουλά της Κύθνου, ψάρια βρέθηκαν αποθηκευμένα σε ημιυπόγειες καλύβες, ενώ σε άλλες μεσολιθικές θέσεις στην Κύπρο και τη νότια Ιταλία παρατηρείται παρόμοια πρακτική μεταποίησης, γεγονός που φανερώνει μια κοινή παράδοση στη Μεσόγειο.

Η αλιεία στους νεότερους προϊστορικούς χρόνους

Μετά τη νεολιθική επανάσταση (7η χιλιετία π.Χ.), η γεωργία και η κτηνοτροφία περιορίζουν τη σημασία της αλιείας. Παρ’ όλα αυτά, σε περιοχές με πλούσια υδάτινα οικοσυστήματα, η εκμετάλλευση υδρόβιων πόρων συνεχίζεται εντατικά. Στις εκβολές του Στρυμόνα (Αμφίπολη) ψαρεύονται ευρύαλα είδη, γουλιανοί και χέλια, ενώ έντονη δραστηριότητα καταγράφεται και σε λίμνες όπως της Καστοριάς και σε νησιωτικές περιοχές, π.χ. στις Σποράδες.

Αλιεία και μεταποίηση στην εποχή του Χαλκού

Στην Εποχή του Χαλκού (3η–2η χιλιετία π.Χ.) η αλιεία αποκτά σύνθετη μορφή. Θαλάσσιοι οργανισμοί παίζουν ρόλο και στη θρησκεία και στο τελετουργικό. Στο νότιο Αιγαίο κυριαρχούν μαρίδες, γόπες, σπαράκια, χάννοι, καλογρίτσες, σκάροι, ενώ συχνά βρίσκονται φαγκριά, μελανούρια, ροφοί, σκορπίνες, τουρνάδες, λίτσες, ακόμα και καρχαρίες. Η τεχνολογία περιλαμβάνει χάλκινα αγκίστρια, μικρά και μεγαλύτερα δίχτυα, βαρίδια και παγίδες.

Η συλλογή και η χρήση οστράκων

Οι αρχαίοι Έλληνες κατανάλωναν στρόμβους, πεταλίδες, καβούρια, ενώ στρέφονταν σε βαθύτερα νερά για οστρακοειδή ειδικής χρήσης. Πίνες χρησίμευαν για διακοσμητικά, τρίτωνες για αγγεία και πορφύρες για παραγωγή της πορφυρής βαφής, που ξεκινά γύρω στο 1800 π.Χ.

Αποδείξεις μεταποίησης στο Ακρωτήρι Θήρας

Στο Ακρωτήρι, η ανασκαφή αποκάλυψε ένα αγγείο με πάστα ψαριού, μείγμα μικρών ψαριών, σιτηρών και υπολείμματα μικρού σελαχιού και μαρίδων. Το προϊόν αυτό θυμίζει τον μεταγενέστερο «γάρο» της αρχαιότητας. Επίσης, βρέθηκαν υπολείμματα αποξηραμένων συναγρίδων και οστά φαγκριών με ίχνη σάρκας και σιτηρών, πιθανόν αποθηκευμένα ή παστά.

Συμπέρασμα

Η προϊστορική Θήρα και το Αιγαίο δεν ξεχώριζαν μόνο για την αλιεία, αλλά και για την καινοτομία στη μεταποίηση και αποθήκευση ψαριών. Τα ευρήματα αποκαλύπτουν ένα εντυπωσιακό δίκτυο γνώσεων και πρακτικών που εξαπλώθηκε σε όλη τη Μεσόγειο, επηρεάζοντας τις διατροφικές και κοινωνικές συνήθειες για χιλιετίες.

Βιβλιογραφία / Πηγές

• Δήμητρα Μυλωνά, INSTAP, παρουσιάσεις και ανακοινώσεις σε συνέδρια ιχθυολογίας σχετικά με αλιεία Θήρα μεταποίηση ψαριών.
• Αρχαιολογικά ευρήματα Ακρωτηρίου Θήρας – Ανακοινώσεις ανασκαφών (Αρχαιολογικό Μουσείο Σαντορίνης, INSTAP).