Λουκρήτιος: Ο ποιητής που μίλησε για άτομα τον 1ο αιώνα π.Χ.

Γνωστός στην ιστορία της σκέψης ως Λουκρήτιος: ο ποιητής που μίλησε για άτομα τον 1ο αιώνα π.Χ.. Ο Τίτος Λουκρήτιος Κάρος (Titus Lucretius Carus) αποτελεί μια από τις σημαντικότερες μορφές της Λατινικής γραμματείας. Αυτός ο Ρωμαίος ποιητής και φιλόσοφος, μέσα από το μνημειώδες διδακτικό του έπος «Περί της φύσεως των πραγμάτων» (De rerum natura), επιχείρησε να εκλαϊκεύσει τις διδασκαλίες του Έλληνα φιλοσόφου Επίκουρου. Κεντρικός του στόχος ήταν η απελευθέρωση του ανθρώπου από τη δεισιδαιμονία και τον φόβο του θανάτου. Εξηγώντας το σύμπαν μέσα από την αδιάκοπη κίνηση αόρατων σωματιδίων, των ατόμων.

Βίος με Ελάχιστες Πληροφορίες

Οι πληροφορίες για τη ζωή του Λουκρήτιου είναι εξαιρετικά λίγες και συχνά αντιφατικές. Έζησε από το 94 π.Χ. και πέθανε περί το 55 π.Χ. Ο Άγιος Ιερώνυμος, αιώνες αργότερα, μας λέει ότι ο Λουκρήτιος τρελάθηκε από ερωτικό φίλτρο και έβαλε τέλος στην ζωή του, ενώ το έργο του το μετά τον θάνατό του επιμελήθηκε ο Κικέρωνας. Ωστόσο, οι σύγχρονοι μελετητές αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό αυτούς τους ισχυρισμούς. Το βέβαιο είναι ότι έζησε σε μια ταραγμένη περίοδο της ρωμαϊκής ιστορίας, σημαδεμένη από εμφυλίους πολέμους. Γεγονός που πιθανώς επηρέασε την ενασχόλησή του με μια φιλοσοφία που πρέσβευε την αταραξία.

«Περί της Φύσεως των Πραγμάτων» (De Rerum Natura)

Το μοναδικό γνωστό έργο του Λουκρήτιου είναι ένα εκτενές ποίημα, γραμμένο σε δακτυλικό εξάμετρο, που το αποτελούν έξι βιβλία. Σε αυτό, ο ποιητής αναπτύσσει με εκπληκτική σαφήνεια τις βασικές αρχές της επικούρειας φυσικής φιλοσοφίας.

Τα κύρια θέματα του έργου περιλαμβάνουν:

• Ατομική Θεωρία. Ο Λουκρήτιος, ακολουθώντας Επίκουρο και Δημόκριτο, υποστήριξε ότι τα πάντα στο σύμπαν έχουν δύο μόνο αρχές. Τα άτομα (αόρατα, συμπαγή και αιώνια σωματίδια) και το κενό στο οποίο αυτά είναι σε κίνηση. Αυτά τα άτομα, τα οποία ονόμαζε primordia (πρωταρχικά στοιχεία), έχουν διαφορετικά σχήματα και μεγέθη. Από τους ατελείωτους συνδυασμούς τους υπάρχη η ποικιλομορφία του κόσμου μας. Η κίνησή τους δεν είναι απόλυτα προκαθορισμένη· ο Λουκρήτιος εισήγαγε την έννοια της «παρέγκλισης» (clinamen), μιας απειροελάχιστης, τυχαίας απόκλισης στην πορεία των ατόμων. Αυτή η παρέκκλιση είναι καθοριστική, καθώς επιτρέπει στα άτομα να συγκρούονται, να συνδέονται και να δημιουργούν σύνθετα σώματα. Ενώ ταυτόχρονα θεμελιώνει την ύπαρξη της ελεύθερης βούλησης στον άνθρωπο, σπάζοντας την αλυσίδα της απόλυτης αιτιοκρατίας.
• Η Υλικότητα της Ψυχής. Ο Λουκρήτιος έλεγε επίσης ότι η ψυχή είναι υλική, και περιέχει ιδιαίτερα λεπτά και ευκίνητα άτομα, και συνεπώς θνητή. Γεννιέται και πεθαίνει μαζί με το σώμα.
• Η Ανυπαρξία Θεϊκής Παρέμβασης. Οι θεοί, αν και υπάρχουν, ζουν σε κατάσταση μακαριότητας και δεν παρεμβαίνουν στα του κόσμου ή στις ζωές των ανθρώπων. Επομένως, τα φυσικά φαινόμενα δεν αποτελούν ούτε δώρα ούτε τιμωρίες.
• Ο Φόβος του Θανάτου: Καθώς η ψυχή σταματά να υπάρχει με τον θάνατο, δεν υπάρχει μεταθανάτια ζωή, ούτε τιμωρία στον Άδη. Ο φόβος του θανάτου είναι παράλογος. Διότι «όταν εμείς υπάρχουμε, ο θάνατος δεν είναι παρών, και όταν ο θάνατος είναι παρών, εμείς δεν υπάρχουμε».
• Η Εξέλιξη του Κόσμου και του Πολιτισμού. Ο Λουκρήτιος περιγράφει τη δημιουργία του κόσμου και την εξέλιξη της ζωής και του ανθρώπινου πολιτισμού. Ως μια φυσική διαδικασία, χωρίς την ανάγκη κάποιου θεϊκού σχεδίου.

Η Φιλοσοφική του Συνεισφορά και Κληρονομιά

Ο Λουκρήτιος, ο ποιητής που μίλησε για άτομα τον 1ο αιώνα π.Χ., έγκειται κυρίως στο ότι μετέφερε και διέσωσε με απαράμιλλο ποιητικό τρόπο την υλιστική φιλοσοφία του Επίκουρου. Αργότερα, το έργο του ανακαλύφθηκε ξανά τον 15ο αιώνα και ως εκ τούτου, η κυκλοφορία του συνέβαλε σημαντικά στην πνευματική ζύμωση της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού, καθώς παρείχε μια εναλλακτική, μη θεοκρατική θεώρηση του κόσμου. Πράγματι, οι ιδέες του για έναν κόσμο που υπάρχουν φυσικοί νόμοι και η ατομική σύσταση της ύλης, προανήγγειλαν κατά κάποιο τρόπο, τη σύγχρονη επιστημονική σκέψη.