Εισαγωγή
Ο Παρμενίδης της Ελέας θεωρείται ένας από τους πιο ριζοσπαστικούς και πρωτότυπους φιλόσοφους της αρχαιότητας. Επομένως, το μοναδικό του έργο, ένα φιλοσοφικό ποίημα, επηρέασε βαθιά την πορεία της μεταφυσικής, της επιστημολογίας και της φυσικής φιλοσοφίας. Επιπλέον, ο Παρμενίδης δεν αρκέστηκε στην περιγραφή του κόσμου αλλά επιδίωξε να εντοπίσει τι σημαίνει να «είναι» κάτι – θεμελιώνοντας ουσιαστικά τη δυτική οντολογία. Έτσι, η σκέψη του έθεσε τις βάσεις για όλη τη μεταγενέστερη φιλοσοφία.
Η ζωή και το ιστορικό πλαίσιο του Παρμενίδη
Ο Παρμενίδης γεννήθηκε γύρω στο 515 π.Χ. στην Ελέα της Κάτω Ιταλίας. Σύμφωνα με μεταγενέστερες πηγές, νομοθέτησε για την πατρίδα του και ήρθε σε επαφή με διανοητές όπως ο Ξενοφάνης και οι Πυθαγόρειοι. Η φήμη του άνθισε μέσω της μοναδικής του ποιητικής σύνθεσης, που έφτασε ως εμάς μέσω αποσπασμάτων που διασώζουν κυρίως μεταγενέστεροι σχολιαστές.
Το ποίημα του Παρμενίδη: Μορφή και περιεχόμενο
Το έργο του Παρμενίδη αποτελείται από δύο κύρια μέρη: την «Οδό της Αλήθειας» και την «Οδό των θνητών». Η αφήγηση ξεκινά με ένα μυστηριακό ταξίδι του ίδιου του Παρμενίδη σε έναν υπερφυσικό τόπο, όπου συναντά μια θεά που του αποκαλύπτει δύο τρόπους έρευνας:
- Ο δρόμος που οδηγεί στην αλήθεια (το «είναι»)
- Ο δρόμος των θνητών, που σχετίζεται με τις ψευδαισθήσεις των αισθήσεων
Στην πρώτη διαδρομή, η θεά παρουσιάζει το «Ον» ως αιώνιο, αμετάβλητο, ενιαίο και τέλειο. Αυτό που υπάρχει, απλώς υπάρχει και δεν μπορεί να μη υπάρχει. Δεν γεννιέται, ούτε φθείρεται, ούτε διαιρείται.
Οι Τρεις Τρόποι Έρευνας
Ο Παρμενίδης αναλύει τρεις διαφορετικές «οδούς» για την κατανόηση της πραγματικότητας:
- Οδός της αναγκαιότητας: Ό,τι είναι, δεν μπορεί να μην είναι.
- Οδός της αδυναμίας: Ό,τι δεν είναι, δεν μπορεί να υπάρξει καθόλου.
- Οδός των θνητών: Τα πράγματα που φαίνονται να υπάρχουν αλλά αλλάζουν και φθείρονται – ο κόσμος των φαινομένων.
Η «Οδός της Αλήθειας» διαφέρει ποιοτικά από τον μεταβαλλόμενο κόσμο των φαινομένων, προσφέροντας μια ανώτερη, σίγουρη γνώση.
Η Κοσμολογία του Παρμενίδη
Παρά την αυστηρή λογική του σκέψη, ο Παρμενίδης αφιερώνει το δεύτερο μέρος του ποιήματος σε μια παραδοσιακή κοσμολογία. Έτσι, περιγράφει τη γέννηση και τη λειτουργία του σύμπαντος βασισμένος σε δύο αρχές: το Φως και τη Νύχτα. Επιπλέον, ο Παρμενίδης επιχειρεί να εξηγήσει τη φύση των ουρανίων σωμάτων, της γης, ακόμα και της ανθρώπινης νόησης. Ταυτόχρονα, αναγνωρίζεται ως ο πρώτος Έλληνας που διέκρινε ότι η Σελήνη αντανακλά το φως του Ήλιου και ταύτισε τον αυγερινό με τον αποσπερίτη. Επομένως, η συμβολή του στην αρχαία αστρονομία και τη φυσική φιλοσοφία ήταν σημαντική και πρωτοποριακή.
Ερμηνείες και φιλοσοφικές σχολές
Η ερμηνεία του Παρμενίδη αποτέλεσε αντικείμενο διαμάχης:
- Αυστηρός Μονισμός: Μόνο το «Ένα» υπάρχει πραγματικά, κάθε πολλαπλότητα και αλλαγή είναι ψευδαίσθηση.
- Λογικο-διαλεκτική προσέγγιση: Το έργο του Παρμενίδη έχει στόχο να αναδείξει τα λογικά όρια της γλώσσας και της σκέψης για το μη-ον.
- Μετα-αρχή: Το ποίημα περιγράφει τα κριτήρια για το τι μπορεί να νοηθεί ως «ον» σε απόλυτη μορφή, όχι απαραίτητα ότι μόνο ένα ον υπάρχει.
Στην αρχαιότητα, κυριάρχησε η «γενναιόδωρη» (aspectual) ερμηνεία: ο Παρμενίδης ξεχώριζε την αιώνια ουσία από τα μεταβαλλόμενα φαινόμενα, χωρίς να αρνείται τη σχετική πραγματικότητα των τελευταίων.
Η Μοντέρνα Οπτική – Η Μοναδικότητα του Παρμενίδη
Σύμφωνα με τη μοντέρνα ανάλυση, ο Παρμενίδης δεν αρνείται τον κόσμο των φαινομένων, αλλά δείχνει πως η αληθινή γνώση αφορά μόνο το αναγκαίο, το αιώνιο και το αμετάβλητο. Το υπόλοιπο της πραγματικότητας υφίσταται μεν, αλλά δεν προσφέρει ασφαλή, αμετακίνητη γνώση.
Συμπέρασμα
Ο Παρμενίδης είναι ο θεμελιωτής της οντολογίας στη δυτική φιλοσοφία. Επομένως, διαχώρισε ριζικά το «είναι» από το «φαίνεσθαι» και την αλήθεια από την ψευδαίσθηση. Έτσι, η σκέψη του άνοιξε τον δρόμο στον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και όλους τους μεταγενέστερους. Επιπλέον, προσέφερε ένα νέο, βαθύτερο τρόπο να νοούμε και να συζητούμε για την πραγματικότητα. Παράλληλα, το έργο του συνεχίζει να εμπνέει τη σύγχρονη φιλοσοφία.
Πηγή : plato.stanford.edu
One thought on “Παρμενίδης: Η φιλοσοφία του «είναι» και η θεμελίωση της οντολογίας”