Ανακάλυψη στη νεκρόπολη της Σακκάρα
Το 2021, μια αιγυπτιακή αποστολή αποκάλυψε στη Σακκάρα ένα ασυνήθιστο εύρημα: ένα ταφικό άγαλμα από ασβεστόλιθο, ύψους 103 εκατοστών, το οποίο χρονολογείται στην Πέμπτη Δυναστεία της Αιγύπτου (2465–2323 π.Χ.).
Η Σακκάρα, που υπήρξε για χιλιάδες χρόνια η βασική νεκρόπολη της Μέμφιδας, φιλοξενεί από πυραμίδες μέχρι ιδιωτικούς τάφους ευγενών. Εκεί βρέθηκαν εκατοντάδες αγάλματα, όμως το συγκεκριμένο θεωρείται μοναδικό στην ιστορία της αιγυπτιακής τέχνης.
Περιγραφή του αγάλματος
Το άγαλμα απεικονίζει έναν ευγενή άνδρα σε φυσικό μέγεθος για τα δεδομένα της εποχής. Στέκεται όρθιος με το αριστερό πόδι μπροστά, μια στάση που οι αρχαίοι Αιγύπτιοι συνέδεαν με τη ζωτικότητα, τη δύναμη και την κίνηση.
Δίπλα του εμφανίζονται δύο ακόμη μορφές:
- Η σύζυγος → σε μικρότερη κλίμακα, γονατιστή, τοποθετημένη κοντά στο δεξί του πόδι, ενώ με το χέρι της το αγγίζει σε ένδειξη δεσμού και προστασίας.
- Η κόρη → ακόμη πιο μικροκαμωμένη, σκαλισμένη πίσω από το αριστερό πόδι του πατέρα. Κρατά στο χέρι μια χήνα που φαίνεται να ανοίγει το ράμφος της, δημιουργώντας μια δυναμική απεικόνιση της καθημερινής ζωής.
Η επιλογή διαφορετικής κλίμακας για κάθε μορφή δεν είναι τυχαία: στην αιγυπτιακή τέχνη το μέγεθος συνδεόταν με τη σημασία. Έτσι, ο άνδρας κυριαρχεί ως κύρια μορφή, ενώ οι γυναίκες παρουσιάζονται μικρότερες, τονίζοντας την ιεραρχία.
Η ταυτότητα του «Μέσι»
Κοντά στο σημείο εύρεσης υπήρχε μια ψεύτικη πόρτα με την επιγραφή «Μέσι». Οι ψεύτικες πόρτες αποτελούσαν βασικό στοιχείο στους τάφους της Αιγύπτου και είχαν συμβολικό χαρακτήρα: θεωρούνταν ότι επέτρεπαν στο πνεύμα του νεκρού να κινείται ανάμεσα στον κόσμο των ζωντανών και στον Άδη.
Το όνομα «Μέσι» πιθανόν ανήκε στον ευγενή που απεικονίζεται στο άγαλμα. Αν και το ίδιο το γλυπτό δεν φέρει επιγραφή, η συσχέτιση με την πόρτα υποδηλώνει ότι ήταν το ταφικό άγαλμα του Μέσι και της οικογένειάς του.
Καλλιτεχνική καινοτομία
Σύμφωνα με τον διάσημο αιγυπτιολόγο Ζάχι Χαουάς, το άγαλμα ξεχωρίζει από όλα τα γνωστά οικογενειακά αγάλματα του Παλαιού Βασιλείου. Ο λόγος είναι ότι ενσωματώνει δύο διαφορετικές γλυπτικές παραδόσεις:
- Ο άνδρας και η σύζυγος σκαλίστηκαν σε πλήρη τρισδιάστατη μορφή.
- Η κόρη, αντίθετα, παρουσιάζεται σε υψηλό ανάγλυφο.
Αυτός ο συνδυασμός φανερώνει πειραματισμό και καινοτομία. Ο καλλιτέχνης δεν περιορίστηκε σε μία τεχνική, αλλά δοκίμασε να ενοποιήσει δύο σχολές σε ένα μνημείο. Έτσι, το άγαλμα αναδεικνύεται ως πρωτοποριακό αριστούργημα της αιγυπτιακής τέχνης.
Συμβολισμός και καθημερινή ζωή
Η απεικόνιση της οικογένειας δηλώνει τη σημασία των δεσμών αίματος στην αιγυπτιακή κοινωνία. Το γεγονός ότι η κόρη κρατά χήνα είναι επίσης σημαντικό:
- Η χήνα ήταν κοινό ζώο στις όχθες του Νείλου και βασικό στοιχείο στη διατροφή.
- Η σκηνή φέρνει στο νου στιγμιότυπα καθημερινής ζωής, κάτι που συναντάται συχνά και στις τοιχογραφίες τάφων.
- Συμβολίζει την επιθυμία οι αγαπημένοι να επανενωθούν και στη μετά θάνατον ζωή, όπως έκαναν στην επίγεια.
Ιστορικό πλαίσιο της Πέμπτης Δυναστείας
Η Πέμπτη Δυναστεία υπήρξε περίοδος άνθησης των πυραμίδων και των λατρευτικών κέντρων του θεού Ρα. Οι Φαραώ εκείνης της εποχής έδιναν έμφαση στη θεοκρατία και στη σύνδεση με τον Ήλιο.
Το άγαλμα του Μέσι τοποθετείται ακριβώς σε αυτή την περίοδο, όταν τα ταφικά γλυπτά δεν ήταν μόνο διακοσμητικά, αλλά λειτουργικά σύμβολα που συνόδευαν τον νεκρό στη μεταθανάτια ζωή.
