Η φράση «Ο άνθρωπος φύσει ζώον πολιτικόν» (από το έργο «Πολιτικά» του Αριστοτέλη) είναι μία από τις πιο διάσημες και θεμελιώδεις ρήσεις στην ιστορία της φιλοσοφίας.
Στην ουσία, σημαίνει ότι ο άνθρωπος είναι από τη φύση του φτιαγμένος να ζει μέσα σε κοινωνία (την «Πόλη») και να συνυπάρχει με άλλους. Δεν μπορεί να επιβιώσει ή να ευτυχήσει πλήρως όντας μόνος του.
Ας το αναλύσουμε πιο βαθιά, γιατί η λέξη «πολιτικόν» συχνά παρεξηγείται με τη σημερινή έννοια της πολιτικής.
1. Τι σημαίνει «Πολιτικόν»;
Στα αρχαία Ελληνικά, η λέξη είναι από την «Πόλη» (το κράτος, την οργανωμένη κοινωνία). Όταν ο Αριστοτέλης λέει ότι είμαστε «πολιτικά ζώα», δεν εννοεί ότι μας αρέσει να ψηφίζουμε ή να ασχολούμαστε με κόμματα.
Εννοεί ότι:
- Ο άνθρωπος πραγματώνει τον σκοπό της ύπαρξής του μόνο μέσα από την αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους.
- Η φυσική μας κατάσταση είναι η κοινωνική συμβίωση, η συνεργασία και η οργάνωση σε κοινότητες.
2. Η διαφορά από τα άλλα ζώα (Ο Λόγος)
Θα μπορούσε κανείς να πει ότι και οι μέλισσες ή τα μυρμήγκια είναι κοινωνικά όντα. Ποια είναι η διαφορά;
Ο Αριστοτέλης εξηγεί ότι ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που διαθέτει «Λόγο» (ομιλία και λογική).
- Τα άλλα ζώα έχουν φωνή για να πουν για τον πόνο ή την ευχαρίστηση τους.
- Ο άνθρωπος έχει τον Λόγο για να εκφράσει έννοιες όπως το Δίκαιο και το Άδικο, το Καλό και το Κακό. Αυτή η ηθική διάσταση είναι που κάνει την ανθρώπινη κοινωνία (την Πόλη) ανώτερη και απαραίτητη.
3. «Θηρίον ή Θεός»
Ο Αριστοτέλης προχωράει τη σκέψη του λέγοντας κάτι πολύ χαρακτηριστικό για όποιον επιλέγει να ζει εκτός κοινωνίας:
«Εκείνος που δεν μπορεί να ζήσει μέσα στην κοινωνία ή εκείνος που δεν έχει ανάγκη τίποτα επειδή είναι αυτάρκης, δεν είναι μέρος της πόλης, και συνεπώς είναι είτε θηρίο είτε θεός».
Αυτό σημαίνει ότι η μοναχικότητα είναι αφύσικη για τον άνθρωπο. Μόνο ένα άγριο ζώο (κατώτερο του ανθρώπου) ή ένας θεός (ανώτερος του ανθρώπου) μπορεί να ζήσει εντελώς μόνος.
4. Γιατί είναι σημαντικό σήμερα;
Σε μια εποχή που την χαρακτηρίζει ατομικισμός και ψηφιακή αποξένωση, η ρήση του Αριστοτέλη: «Ο άνθρωπος φύσει ζώον πολιτικόν» μας θυμίζει ότι:
- Η ψυχική μας υγεία έχει εξάρτηση από τις σχέσεις μας.
- Δεν μπορούμε να γίνουμε πραγματικά «άνθρωποι» χωρίς την κοινότητα.
- Η ευημερία μας είναι άμεσα συνδεδεμένη με το κοινό καλό.
