Γοργώ η Λακεδαιμόνια: Η θρυλική βασίλισσα της Σπάρτης

Η Γοργώ η Λακεδαιμόνια η θρυλική βασίλισσα της Σπάρτης και σύζυγος του Λεωνίδα, δεν ήταν μια απλή βασίλισσα. Η ιστορία της την ανέδειξε σε μια μορφή με αξιοσημείωτη επιρροή και σοφία, ακόμη και από νεαρή ηλικία. Οι πράξεις και τα λόγια της αποκάλυψαν μια ατρόμητη προσωπικότητα. Διαμόρφωσε, σε κάποιο βαθμό, την πορεία της Σπάρτης και της Ελλάδας.

Η Προνοητικότητα της Γοργώς στις Θερμοπύλες

Ο Ηρόδοτος, η κύρια πηγή μας για τη Μάχη των Θερμοπυλών, μας λέει ότι:

Στους Τριακόσιους Σπαρτιάτες το κριτήριο να έχουν γιους, ήταν για να υπάρχει η γενιά τους για πάντα. Τι σκέφτονταν όμως οι σύζυγοι αυτών των ανδρών;

Για τη Γοργώ, συγκεκριμένα, έχουμε μια πληροφορία από μεταγενέστερο ανέκδοτο που διέσωσε ο Πλούταρχος.

Όταν ο Λεωνίδας ήθελε να φύγει για τις Θερμοπύλες, η Γοργώ τον ενθάρρυνε να φανεί αντάξιος της Σπάρτης. Στη συνέχεια τον ρώτησε τι έπρεπε να κάνει η ίδια. Ο Λεωνίδας της είπε: «Να βρεις με έναν καλόν άνθρωπο και να κάνεις καλά παιδιά». Ωστόσο, η Γοργώ είχε ήδη αποκτήσει τον Πλείσταρχο, τον διάδοχο του θρόνου. Δεν ξαναπαντρεύτηκε μετά τον θάνατο του Λεωνίδα, γεγονός που αναδεικνύει την αφοσίωση και το χαρακτήρα της.

Το Παράξενο Όνομα και η Πρώτη Εμφάνιση στην Ιστορία

Ένα από τα πιο παράξενα χαρακτηριστικά της Γοργώς ήταν το όνομά της. Σίγουρα ο πατέρας της, ο Κλεομένης Α΄, δεν σκέφτηκε ότι θα πέτρωνε όποιον την κοιτούσε στα μάτια. Αν και το όνομά της παραπέμπει στο θαλάσσιο τέρας της Ελληνικής μυθολογίας, τη Μέδουσα. Το όνομα ήταν όντως τρομακτικό, αλλά ίσως στη Σπάρτη να μην το θεωρούσαν τόσο παράξενο όσο οι υπόλοιποι Έλληνες. Ένας σύγχρονός της, ο Γόργος, ήταν υψηλόβαθμος αξιωματούχος που είχε υπηρετήσει ως πρόξενος της Ήλιδας στη Σπάρτη. Οι Ηλείοι τον τίμησαν κατασκευάζοντας ένα μαρμάρινο κάθισμα στην Ολυμπία με το όνομά του, χρονολογούμενο από το 525 π.Χ.

Η Γοργώ γεννήθηκε δεκαπέντε χρόνια αργότερα και ήταν περίπου οκτώ ή εννέα ετών όταν εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην Ιστορία του Ηρόδοτου. Το γεγονός ότι μια συγκεκριμένη Ελληνίδα διαδραμάτισε ρόλο στην ιστορία της Ελλάδας θα εξέπληττε αναμφίβολα τον Θουκυδίδη, τον διάδοχο του Ηρόδοτου, καθώς το δικό του έργο σχεδόν δεν αναφέρει γυναίκες. Αντίθετα, ο Ηρόδοτος κάνει πολλές αναφορές σε γυναίκες, τόσο ατομικά όσο και συλλογικά. Ενώ η σχέση μεταξύ γυναικών ανδρών, και ειδικά οι ερωτικές σχέσεις, αποτελεί βασική παράμετρο της εθνογραφικής διάστασης του έργου του.

Μια Παιδική Σοφία που Έσωσε τη Σπάρτη

Το 500 π.Χ., όταν η Γοργώ ήταν οκτώ ή εννέα ετών, ο πατέρας της, ο βασιλιάς Κλεομένης, επέστρεψε στο σπίτι με έναν ξένο, τον Αρισταγόρα από τη Μίλητο. Ο Αρισταγόρας πήγε στη Σπάρτη για ένα εξαιρετικά επείγον διπλωματικό ζήτημα. Προσπάθησε να πείσει τον Κλεομένη να υποστηρίξει την επανάσταση των ιωνικών και άλλων Ελληνικών πόλεων ενάντια στον Μέγα Βασιλιά της Περσίας, Δαρείο Α΄.

Ο Κλεομένης αρνήθηκε να στείλει τον σπαρτιατικό στρατό εναντίον της Περσικής Αυτοκρατορίας. Μια τέτοια εκστρατεία θα υποχρέωνε τους Σπαρτιάτες να πραγματοποιήσουν μια πολύμηνη πορεία στα ενδότερα της Μικράς Ασίας και να απομακρυνθούν από την οικεία Μεσόγειο Θάλασσα. Διέταξε λοιπόν τον Μιλήσιο να εγκαταλείψει τη Σπάρτη πριν τη δύση του ηλίου. Ο Αρισταγόρας, αποτυγχάνοντας να πείσει τον Κλεομένη με τα επιχειρήματά του και γνωρίζοντας προφανώς τη φήμη ότι οι Σπαρτιάτες είναι επιρρεπείς στη δωροδοκία, του πρόσφερε δέκα τάλαντα. Τότε όμως παρενέβη η μικρή Γοργώ λέγοντας: «Πατέρα, καλύτερα να φύγεις, γιατί ο ξένος θα σε διαφθείρει».

Φυσικά, ούτε ο Ηρόδοτος ούτε οι πληροφοριοδότες του γνώριζαν στην πραγματικότητα τι ακριβώς είχε πει η Γοργώ. Από ιστορική άποψη, το ενδιαφέρον στοιχείο αυτού του ανεκδότου είναι ότι η Γοργώ είναι μια συνετή δύναμη πίσω από το θρόνο, παρά τη νεαρή ηλικία της.

Η Καθοριστική Παρέμβαση και η Προειδοποίηση για τους Πέρσες

Περίπου δεκαπέντε χρόνια αργότερα, αφού ο Κλεομένης πέθανε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες, η Γοργώ, που είχε πλέον παντρευτεί τον ετεροθαλή αδερφό και διάδοχο του πατέρα της, τον Λεωνίδα, και είχε αποκτήσει μαζί του τον μελλοντικό βασιλιά Πλείσταρχο, παρενέβη για δεύτερη φορά και διαδραμάτισε πολύ πιο καθοριστικό ρόλο στην ιστορία της Σπάρτης και γενικότερα της Ελλάδας.

Ένας αγγελιοφόρος έφτασε στη Σπάρτη μεταφέροντας δύο φαινομενικά άγραφες ξύλινες πινακίδες, καλυμμένες με κερί και διπλωμένες η μία πάνω στην άλλη. «Κανείς», μας λέει ο Ηρόδοτος, «δεν μπορούσε να μαντέψει το μυστικό» – κανείς εκτός από τη Γοργώ. Είπε ήρεμα στους άρχοντες της πόλης ότι, αν ξύνονταν το κερί, θα έβρισκαν ένα μήνυμα γραμμένο πάνω στο ξύλο. Η Γοργώ όχι μόνο ήταν σωστή, αλλά και το μήνυμα ήταν εξαιρετικά σημαντικό. Το είχε στείλει ο εξόριστος πρώην βασιλιάς Δημάρατος για να προειδοποιήσει τους Σπαρτιάτες για την απόφαση του Ξέρξη να εκστρατεύσει εναντίον της Ελλάδας.

Γοργώ η Λακεδαιμόνια: Η Σοφία της σε Αποφθέγματα

Ο Πλούταρχος διέσωσε και άλλα αποφθέγματα που είναι της Γοργώς, αναδεικνύοντας τη σοφία και την περηφάνια της. Ένα από αυτά λέει για το υποτιθέμενο πρόβλημα αλκοολισμού του πατέρα της. Εκεί η Γοργώ του λέει ότι, όσο περισσότερο κρασί πίνουν οι άνθρωποι, τόσο περισσότερο άσωτοι θα είναι. Αυτό το απόφθεγμα εκφράζει μια εκ των υστέρων γνώση.

Άλλα δικά της αποφθέγματα είναι:

• Όταν κάποιος ξένος της πρόσφερε στολή με πάμπολλα στολίδια, τον απώθησε και είπε: «Φύγε από δω! Δεν είσαι άξιος να κάνεις ούτε ό,τι κάνουν οι γυναίκες». Αυτό υποδηλώνει την περιφρόνηση των Σπαρτιατών για την πολυτέλεια και την αντίληψή τους ότι οι άνδρες με πολυτελή ρούχα ήταν θηλυπρεπείς.
• Όταν της είπε κάποια γυναίκα της Αττικής «Γιατί μόνον εσείς, οι Λάκαινες, έχετε εξουσία πάνω στους άνδρες;», απάντησε. «Επειδή είμαστε και οι μόνες που γεννάμε άνδρες». Εδώ, η Γοργώ δεν αρνείται ότι οι άντρες στη Σπάρτη ήταν γυναικοκρατούμενοι. Αλλά με διακριτικότητα στρέφει την προσοχή από τον ρόλο των γυναικών της Σπάρτης ως συζύγων στον ρόλο τους ως μητέρων. Μόνο οι Σπαρτιάτισσες, σε αντίθεση με τις Αθηναίες και τις υπόλοιπες Ελληνίδες, γεννούν πραγματικούς άνδρες.

Ο Σκοπός του Γάμου και η Κληρονομιά της Γοργώς

Οι λόγοι για τους οποίους ο Λεωνίδας ήταν μαζί με την ανιψιά του, τη Γοργώ, ήταν κυνικοί. Ήταν η μοναδική απόγονος του Κλεομένη και είχε κληρονομήσει ολόκληρη την περιουσία του. Ο Λεωνίδας, ως ο μεγαλύτερος εν ζωή ετεροθαλής αδερφός του Κλεομένη, ήταν ο διάδοχος του θρόνου των Αγιαδών. Ο Κλεομένης, δίνοντας την ευχή του για αυτόν τον γάμο, τηρούσε τα Σπαρτιατικά βασιλικά έθιμα. Καθώς οι γάμοι μεταξύ στενών συγγενών, ειδικά μεταξύ θείων και ανιψιών, ήταν συχνοί. Αυτό συνέβαινε και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας για τους ίδιους λόγους. Να παραμείνει η εξουσία στον αντρικό «κλάδο» του γενεαλογικού δέντρου της οικογένειας.

Η Γοργώ η Λακεδαιμόνια η θρυλική βασίλισσα της Σπάρτης λοιπόν, διεκπεραίωσε έναν ιδιαίτερα συνηθισμένο ρόλο για τις γυναίκες των ανώτερων τάξεων της αρχαίας Ελλάδας. Ο γάμος της εξυπηρέτησε ως μέσο για τη διατήρηση της περιουσίας και της ισχύος από τους άντρες. Ωστόσο, θα ήταν λάθος να τη θεωρήσουμε ένα παθητικό πιόνι σε αυτή τη δοσοληψία. Με βάση όσα γνωρίζουμε για αυτήν, η Γοργώ η Λακεδαιμόνια η θρυλική βασίλισσα της Σπάρτης ήταν ευφυής και είχε δική της φωνή, αποτελώντας ένα λαμπρό παράδειγμα δύναμης και επιρροής στην αρχαία Σπάρτη.