Το Αρτεσιανό: Ένα κέντρο ελληνικής επιρροής στην Κριμαία
Το Αρτεσιανό (Artezian) βρίσκεται στη χερσόνησο της Κερτς, περίπου 5 χλμ. από την Αζοφική Θάλασσα, στην περιοχή Λενίνσκι της Κριμαίας.
Από τον 6ο αιώνα π.Χ. έως την Ύστερη Αρχαιότητα, ο οικισμός εξελίχθηκε από ελληνικής επιρροής εγκατάσταση σε οχυρωμένο σημείο του Βασιλείου του Βοσπόρου.
Οι ανασκαφές άρχισαν το 1988 και έχουν εντοπιστεί πάνω από 860 τάφροι – τελετουργικοί, θυσιαστικοί ή ταφικοί. Η ιστορία του Αρτεσιανού είναι στενά δεμένη με τις περιπέτειες της περιοχής: στα μέσα του 1ου αιώνα μ.Χ., ο οικισμός καταστράφηκε από πυρκαγιά, πιθανότατα κατά τον Ρωμαιο-Βοσποριανό πόλεμο (42–49 μ.Χ.).
Η επιγραφή κάτω από την πλάκα
Κατά τη διάρκεια πρόσφατων ανασκαφών στον ναό του Δία Γενάρχη, οι αρχαιολόγοι εντόπισαν θραύσμα επιγραφής χαραγμένο πάνω σε γύψινο τοίχο. Ήταν προσεκτικά κρυμμένο κάτω από μια μεγάλη πέτρινη πλάκα, ανατολικά του βωμού.
Τα σωζόμενα γράμματα είναι:
ΜΝ ΑΡΓΟΤ / ΜΝ ΑΡΠΟΤ / ΜΝ ΑΡΤΟΤ / ΜΝ ΑΡΙΟΤ,
με την εκδοχή ΜΝ ΑΡΓΟΤ να θεωρείται η επικρατέστερη.
Η επιγραφή δεν έχει ακόμη αποκρυπτογραφηθεί. Οι επιγραφολόγοι εξετάζουν εάν πρόκειται για:
- προσωπικό όνομα,
- αναθηματική προσφορά,
- μαγικό ή τελετουργικό μήνυμα,
- ή προσπάθεια απόκρυψης ή εξάλειψης υπάρχοντος μηνύματος.
Η σκόπιμη απόκρυψη υποδηλώνει τελετουργική ή μυστική ενέργεια, ανοίγοντας πλήθος ερμηνευτικών σεναρίων.
Τελετουργική θυσία αλόγου
Λίγο πιο πέρα από τον ναό, οι ανασκαφείς εντόπισαν οβάλ τάφρο βάθους 70 εκ., μέσα στην οποία βρίσκονταν κομμένα λείψανα νεαρού αρσενικού αλόγου.
Τα κάτω άκρα είχαν αποκοπεί, τμήματα του σώματος είχαν φαγωθεί πιθανότατα σε τελετουργικό συμπόσιο, ενώ το κρανίο και τα υπόλοιπα οστά ήταν διατεταγμένα σε συγκεκριμένο σχήμα και καλυμμένα με στάχτες.
Οι ερευνητές θεωρούν πως πρόκειται για μορφή χθόνιας λατρείας, όπου ο αποκεφαλισμός συμβόλιζε την αναγέννηση. Πιθανότατα η θυσία συνόδευε την ταφή κάποιου υψηλά ιστάμενου προσώπου, με το άλογο να λειτουργεί ως συνοδός ή σύμβολο δύναμης στη μεταθανάτια ζωή.
Επιγραφές και ελληνική παρουσία
Προγενέστερα ευρήματα από το Αρτεσιανό περιλαμβάνουν:
- επιγραφή με ολόκληρο ελληνικό αλφάβητο, πιθανώς σχολική άσκηση,
- τύπο χαιρετισμού,
- και μια άσεμνη προσβολή με αναφορά σε αγόρι ονόματι Δόλης.
Η παρουσία ελληνικών στοιχείων και η λατρεία του Απατούρου, ενός ιερού που συνδέεται με την Αφροδίτη, μαρτυρούν την έντονη ελληνική και εξελληνισμένη σύνθεση του πληθυσμού, συχνά σε μίξη με Θράκες και Σαρμάτες.
Νομίσματα Φαρνάκη Β΄: Χρονολογικοί οδηγοί
Η περιοχή έχει αποδώσει και σπάνια νομίσματα του Φαρνάκη Β΄ (63–47 π.Χ.), βασιλιά του Βοσπόρου και υποτελή της Ρώμης. Τα νομίσματα αυτά, με τον Απόλλωνα και την επιγραφή ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΒΑΣΙΛΕΩΝ ΜΕΓΑΛΟΥ ΦΑΡΝΑΚΟΥ, είναι σημαντικά εργαλεία για τη χρονολόγηση των στρωμάτων και την κατανόηση των πολιτικών και εμπορικών δικτύων της εποχής.
Χρονολόγηση των γεγονότων
Οι αρχαιολόγοι τοποθετούν την επιγραφή και τις τελετουργικές πρακτικές μεταξύ 1ου και 3ου αιώνα μ.Χ.. Πιθανότατα, πρόκειται για περίοδο μετά την πυρκαγιά των μέσων του 1ου αιώνα, όταν το Αρτεσιανό επανακατοικήθηκε και απέκτησε νέα τελετουργικά χαρακτηριστικά.
Η σημασία της ανακάλυψης
Η επιγραφή στον γύψο του ναού είναι εξαιρετικά σπάνιο εύρημα. Συνδέει άμεσα τη γραφή, τη λατρεία και την προσωπική έκφραση ενός ανθρώπου σε τελετουργικό πλαίσιο.
Σε συνδυασμό με τη θυσία του αλόγου, αποκαλύπτει πτυχές της πνευματικής ζωής και της συμβολικής εξουσίας στην περιφέρεια του αρχαίου Βοσπόρου.
