Ο Θηβαίος Πίνδαρος είναι ένας από τους πιο εξυψωμένους ποιητές της Αρχαίας Ελλάδας. Πράγματι ο Πίνδαρος, ο Ποιητής των επινικίων ωδών, συνέθετε τα έργα του για να τιμήσει τους νικητές των αγώνων. Ωστόσο, κάτω από τον επιφανειακό έπαινο, ο ποιητής κρύβει ένα βαθύ όραμα για τη ζωή, την αρετή και την αθανασία. Απευθυνόταν σε ευγενείς προστάτες, άνδρες που αναζητούσαν όχι μόνο την αθλητική δόξα αλλά και τη διαρκή μνήμη μέσα από την αρμονία λόγου και πράξης. Στους στίχους του, η φωνή του Πινδάρου μετατρέπεται στην ίδια τη μουσική του θριάμβου.. Μεγαλοπρεπής, επίσημη και αγγιγμένη από το θείο.
Η Ιερότητα της Νίκης και ο Ρόλος του Μύθου
Κατά τον πέμπτο αιώνα π.Χ., ο Πίνδαρος ανέδειξε τον αθλητικό αγώνα σε ιερή τελετή. Δεν συνέθετε απλώς έναν εορτασμό της ταχύτητας ή της δύναμης. Αντιθέτως, δημιουργούσε έναν ύμνο που ένωνε τον θνητό με τον αθάνατο, τον αθλητή με τον ήρωα και τη φευγαλέα στιγμή του νικητή με τον άχρονο ρυθμό των θεών. Στις τελετές, ο χορός ερμήνευε τους στίχους του με τη συνοδεία λύρας και χόρευε σε ομοιόμορφη κίνηση.. Ζωντανεύοντας έτσι το ηθικό και θρησκευτικό όραμα του ποιητή.
Επιπλέον, ο Πίνδαρος έχτιζε κάθε ωδή σαν έναν αυτόνομο κόσμο. Αρχικά, ανέφερε το όνομα του νικητή, της πόλης του και της νίκης του, αλλά αμέσως μετά ανύψωνε τον ακροατή σε μυθικά ύψη. Περιπλανιόταν στο χρυσό παρελθόν και ανακαλούσε τις πράξεις του Ηρακλή, του Περσέα ή του Αχιλλέα. Από αυτούς τους μύθους, ο ποιητής αντλούσε τόσο ηθικά διδάγματα όσο και κοσμικό νόημα.. Μετατρέποντας το μυθικό παρελθόν σε έναν καθρέφτη για το παρόν, όπου αντανακλούσε το ανθρώπινο μεγαλείο αλλά και τα όριά του.
Η Αναζήτηση της Αρετής και ο Σεβασμός του Μέτρου
Ο Πίνδαρος θέτει την αρετή (αρετή) ως το κεντρικό του θέμα, στην πληρέστερη ελληνική της έννοια. Στη σκέψη του, η αρετή συνδυάζει το σωματικό θάρρος, την ηθική ισορροπία και τον σεβασμό για τη θεϊκή τάξη. Συνεπώς, δεν εξυμνεί τον νικητή μόνο ως τον ισχυρότερο, αλλά και ως τον πιο πειθαρχημένο· αυτόν που κυβερνά τα πάθη του και κατανοεί ότι η δόξα είναι από τους θεούς. Γι’ αυτόν τον λόγο, ο Πίνδαρος προειδοποιεί σταθερά τους προστάτες του ενάντια στην ύβρη (αλαζονεία).
Ενσωματώνει σε κάθε ωδή μια νότα αυτοσυγκράτησης.. «Μην αγωνίζεσαι, ψυχή μου, για τη ζωή των αθανάτων. Γνώρισε το μέτρο που δίνεται στον άνθρωπο». Αυτός ο σεβασμός για το μέτρο καθορίζει τη σκέψη του. Αναμφίβολα, ο πλούτος, όπως έλεγε, προσφέρει μεγάλες ευκαιρίες, αλλά η τύχη αλλάζει γρήγορα. Οι θεοί ανυψώνουν τους ευγενείς και κατατροπώνουν τους αλαζόνες. Έτσι, ο Πίνδαρος εξυμνούσε τη νίκη, αλλά ποτέ δεν επέτρεπε στην ποίησή του να γίνει απλή κολακεία, διακρίνοντας πάντα τη σκιά της μοίρας μέσα στη λάμψη του θριάμβου.
Μυστικισμός και το Πεπρωμένο της Ψυχής
Ωστόσο, μέσα σε αυτόν τον ηθικό κόσμο ισορροπίας, ο Πίνδαρος υπαινίσσεται κάτι βαθύτερο: ένα μυστήριο που αγγίζει το πεπρωμένο της ψυχής. Παρόλο που στις περισσότερες ωδές του είναι με τις παραδοσιακές Ελληνικές ιδέες.. (Το σώμα πεθαίνει, η σκιά πηγαίνει στον Άδη), σε ορισμένα σπάνια αποσπάσματα ανοίγει μια πόρτα σε ένα άλλο όραμα. Εκεί, μιλάει για ψυχές που επιστρέφουν στη ζωή μετά από ένα διάστημα στον κάτω κόσμο. Από αυτές τις ψυχές, ισχυρίζεται, προέρχονται ευγενείς βασιλιάδες και σοφοί άνδρες, των οποίων η δύναμη και η αρετή τους καθιστούν ιερούς ακόμη και στον θάνατο.
Ο Πίνδαρος, ο Ποιητής των επινικίων ωδών δεν αναλύει τη μετενσάρκωση συστηματικά, όπως ένας φιλόσοφος.. Αλλά μιλάει με τις αναλαμπές και τις νύξεις ενός ποιητή. Τα λόγια του, όμως, είναι σαφή.. Ορισμένες ψυχές ξαναγεννιούνται και καθαρίζονται μέσω της δικαιοσύνης. Όταν έχουν ζήσει τρεις ζωές κρατώντας τις ψυχές τους απαλλαγμένες από την αδικία, ταξιδεύουν τον δρόμο του Δία προς τα Νησιά των Μακάρων.
Αυτό το όραμα κάνει την εμφάνισή του πληρέστερα στη Δεύτερη Ολυμπιακή Ωδή, την οποία έγραψε προς τιμήν του Θήρωνα του Ακράγαντα. Εκεί, ο Πίνδαρος επαινεί τις αρετές του Θήρωνα και στη συνέχεια περιγράφει το ταξίδι της ψυχής, τις ανταμοιβές της δικαιοσύνης και το φως του άλλου κόσμου. Μάλιστα, αυτό το απόσπασμα αποτελεί μια από τις πρώτες ποιητικές εκφράσεις μιας ηθικής μετά θάνατον ζωής στην Ελληνική λογοτεχνία. Σε αυτό το δόγμα, ο ποιητής ενώνει το ηρωικό ιδανικό με την ηθική αγνότητα, αγγίζοντας τα Ορφικά και Πυθαγόρεια μυστήρια.
Οι Υπερβόρειοι: Το Ιδανικό της Αρμονίας
Ο Πίνδαρος χρησιμοποιεί επίσης τον μύθο των Υπερβορείων, του θρυλικού λαού που ζούσε πέρα από τον Βόρειο Άνεμο, στο αιώνιο φως του Ήλιου. Για τον ποιητή, οι Υπερβόρειοι συμβολίζουν την τέλεια αρμονία μεταξύ ανθρώπου και φύσης, μια κατάσταση ανέγγιχτη από τη φθορά ή τη θλίψη. Αυτός ο λαός ζούσε μέσα στη μουσική, τα γλέντια και τις θυσίες, κοντά στους ίδιους τους θεούς. Κατά συνέπεια, ο κόσμος τους αντιπροσώπευε το αιώνιο αντίστοιχο της σύντομης τελειότητας που επιτύγχανε ο αθλητής τη στιγμή της νίκης του. Συνδέοντας τους Υπερβόρειους με τους νικητές, ο Πίνδαρος παραλληλίζει ποιητικά τον αθλητικό θρίαμβο με τη θεϊκή ευδαιμονία.
Η Φιλοσοφία της Αριστείας και η Αθανασία της Ποίησης
Συμπερασματικά, ο Πίνδαρος συνδυάζει στην ποίησή του πολλά επίπεδα νοήματος. Επιφανειακά, τιμά τους άνδρες που έτρεχαν, πάλευαν ή οδηγούσαν τα άρματά τους. Σε βαθύτερο επίπεδο, όμως, μας λέει την ιστορία κάθε ανθρώπινης προσπάθειας.. Την άνοδο προς την αριστεία, την πτώση στην υπερβολή και την ελπίδα για λύτρωση μέσω της ισορροπίας και της δικαιοσύνης. Αντιθέτως με τον Όμηρο που τραγουδούσε τον πόλεμο, ή τον Ησίοδο που κήρυττε τον μόχθο, ο Πίνδαρος υπάρχει ανάμεσα στον μύθο και την αποκάλυψη. Ο ποιητής χρησιμοποιεί μια γλώσσα απαράμιλλη σε πλούτο, με τολμηρές μεταφορές και εκθαμβωτικές εικόνες, που συγχωνεύουν τον μύθο, την ηθική και τον ρυθμό. Έβλεπε τη δόξα ως δοκιμασία του χαρακτήρα γι’ αυτό οι ωδές του ανήκουν τόσο στη φιλοσοφία όσο και στην τέχνη.
Τελικά, ο κόσμος του Πινδάρου δεν περιλαμβάνει μόνο τους αθλητές, αλλά όλους όσους αγωνίζονται για την αριστεία. Μας διδάσκει ότι η αληθινή νίκη της ζωής δεν είναι στο στάδιο, αλλά στην αγνότητα της ψυχής και στο μέτρο της ενώπιον των θεών. Η φευγαλέα δόξα του αθλητή απλώς αντικατοπτρίζει το μακρύ ταξίδι της ψυχής προς το φως. Στις ωδές του, ο ιδρώτας των ανθρώπων συναντά το φως του θείου, και σε αυτή τη συνάντηση.. Η ποίηση που μας αφήνει ο Πίνδαρος, ο Ποιητής των επινικίων ωδών, γίνεται αθανασία.
