Εισαγωγή
Μια νέα έκδοση του ΟΔΑΠ, αφιερωμένη στον καθηγητή κλασικής αρχαιολογίας του ΑΠΘ Μανόλη Βουτυρά, περιλαμβάνει μελέτες για τη γλυπτική και τις λατρείες στη Μακεδονία και αλλού. Ανάμεσα τους ξεχωρίζει η έρευνα του Δημήτρη Δαμάσκου, ο οποίος ανασκάπτει τα τελευταία χρόνια στην Αμφίπολη και φωτίζει τις λατρείες της Άρτεμης.
Η Άρτεμη Ταυροπόλος στην Αμφίπολη
Η Άρτεμη κατείχε ιδιαίτερα σημαντική θέση στη θρησκευτική ζωή της Αμφίπολης, κυρίως με το επίθετο Ταυροπόλος. Το επίθετο είναι γνωστό και από το ιερό των Αλών στην Αττική (Βραυρώνα/Λούτσα).
Σύμφωνα με τον Ευριπίδη στην Ιφιγένεια εν Ταύροις, ο Ορέστης και ο Πυλάδης μετέφεραν το ξόανο της θεάς από την Ταυρίδα, ιδρύοντας νέο ιερό. Στην Αμφίπολη, η λατρεία πιθανότατα μεταφέρθηκε από την Αττική τον ύστερο 5ο αιώνα π.Χ.
Νομίσματα της πόλης από τα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια απεικονίζουν τη θεά καθισμένη πάνω σε ταύρο. Παρότι οι γραπτές μαρτυρίες είναι λιγοστές, η σημασία του ναού της ενισχύεται από τον Διόδωρο, που αναφέρει πως ο Μέγας Αλέξανδρος σχεδίαζε την ανοικοδόμηση τριών μεγάλων ναών:
- της Άρτεμης Ταυροπόλου στην Αμφίπολη,
- της Αθηνάς στην Κύρρο,
- του Δία και των Μουσών στο Δίον.
Στρατιωτικοί όρκοι και Αλέξανδρος
Η ιστορικός Σελήνη Ψωμά έδειξε ότι η Ταυροπόλος εμφανίζεται σε πολλούς στρατιωτικούς όρκους από την εποχή του Αλεξάνδρου μέχρι τον 2ο αιώνα π.Χ. Η παρουσία της, μαζί με θεότητες όπως ο Δίας και ο Απόλλωνας, δείχνει την προσπάθεια του Αλεξάνδρου να παρουσιαστεί ως νέος Αγαμέμνονας. Η Αμφίπολη, τόπος συγκέντρωσης στρατού πριν από την εκστρατεία στην Ανατολή, προσέδιδε στη λατρεία αυτήν κεντρικό ρόλο.
Η Άρτεμη Εκάτη στην Αμφίπολη
Η θεά λατρευόταν επίσης με άλλα επίθετα, όπως Φωσφόρος, που συνδέεται με την Άρτεμη-Εκάτη. Μια αναθηματική επιγραφή από την Αμφίπολη, μαζί με δύο ανάγλυφα από την ακρόπολη, φανερώνουν χθόνιες διαστάσεις της λατρείας της.
Η Εκάτη σχετίζεται με τον Κάτω Κόσμο, τη μαγεία και τη Σελήνη. Κατά την παράδοση, ήταν κόρη του Δία και της Δήμητρας, η οποία την έστειλε να αναζητήσει την Περσεφόνη. Στον Ομηρικό Ύμνο προς τη Δήμητρα, η Εκάτη ακούει τις φωνές της Περσεφόνης κατά την απαγωγή της από τον Άδη.
Ο Καστάς και η εικονογραφία
Τα ανάγλυφα και το ψηφιδωτό με την αρπαγή της Περσεφόνης από τον Άδη, που βρέθηκαν στον τύμβο Καστά, ενισχύουν αυτή τη σύνδεση. Οι γυναικείες μορφές εκατέρωθεν του τοίχου θα μπορούσαν να κρατούν δάδες, ακολουθώντας την εικονογραφία της Φωσφόρου.
Σύμφωνα με τον κ. Δαμάσκο, η χθόνια εικονογραφία του μνημείου αντανακλά τη σημασία της Άρτεμης και των πολλαπλών επικλήσεών της για την Αμφίπολη, τοποθετώντας την πόλη ανάμεσα στα σπουδαιότερα αστικά κέντρα του βορειοελλαδικού χώρου.
