Γιατί ο Πλάτωνας έδιωξε τους ποιητές από την Πολιτεία του
Ο Πλάτωνας δεν ήταν απλώς ένας φιλόσοφος που έγραψε θεωρίες για την πολιτική και την ηθική. Στην Πολιτεία, το μνημειώδες του έργο, προτείνει ένα ιδανικό πολίτευμα και εξηγεί γιατί οι ποιητές—τόσο αγαπημένοι από τους Έλληνες—δεν έχουν θέση σε αυτό.
Η μίμηση και το πρόβλημα με την ποίηση
Ο Πλάτωνας θεωρούσε ότι η τέχνη, και ιδιαίτερα η ποίηση, είναι μίμηση (μίμησις). Στη γνωστή αλληγορία με το κρεβάτι, εξηγεί ότι υπάρχει πρώτα η Ιδέα του κρεβατιού (η αιώνια μορφή), μετά το κρεβάτι που φτιάχνει ο ξυλουργός και, τέλος, η εικόνα που ζωγραφίζει ο καλλιτέχνης. Η ποίηση, λοιπόν, είναι «τρίτη» απόσταση από την αλήθεια.
Με άλλα λόγια, η ποίηση δεν παράγει γνώση αλλά αντίγραφα αντιγράφων. Και αυτό, για τον Πλάτωνα, είναι επικίνδυνο για την πόλη που θέλει να οικοδομήσει πάνω στη λογική και την αρετή.
Η εκπαίδευση της ψυχής μέσα από τις συνήθειες
Ο Πλάτωνας πίστευε ότι η ψυχή των πολιτών διαμορφώνεται από όσα ακούνε, βλέπουν και μιμούνται. Εάν η παιδεία βασιστεί σε τραγωδίες που προβάλλουν ανεξέλεγκτο θυμό, θρήνο και οργή, τότε οι πολίτες θα συνηθίσουν να υιοθετούν αυτά τα συναισθήματα και στην καθημερινή ζωή.
Έτσι, η ποίηση δεν οδηγεί σε μετριοπάθεια ή ανδρεία αλλά σε συναισθηματικές ακρότητες. Για τους φύλακες της Πολιτείας, οι οποίοι πρέπει να είναι θαρραλέοι αλλά όχι θρασείς, πράοι αλλά όχι αδύναμοι, αυτή η συναισθηματική εκπαίδευση θα ήταν καταστροφική.
Γιατί η ποίηση δεν διδάσκει αρετή
Ο Πλάτωνας κατηγόρησε τους ποιητές για τρία βασικά πράγματα:
- Δημιουργούν με έμπνευση, όχι με λογική.
- Δεν γνωρίζουν πραγματικά όσα διδάσκουν.
- Παραμορφώνουν την εικόνα των θεών, παρουσιάζοντάς τους ως ψεύτες, ζηλόφθονους ή ανήθικους.
Έτσι, αντί να οδηγούν τους νέους στην αλήθεια και την αρετή, οι ποιητές τους γεμίζουν ψευδείς εικόνες και λανθασμένα πρότυπα.
Το συναισθηματικό επιχείρημα
Η ποίηση, ειδικά η τραγωδία, μας προκαλεί λύπη, φόβο και οργή. Οι θεατές συνηθίζουν να απολαμβάνουν αυτά τα συναισθήματα, αντί να τα τιθασεύουν με τη λογική. Ο Πλάτωνας πίστευε ότι αυτή η συνεχής «άσκηση» στην υπερβολή υπονομεύει τη σταθερότητα της πόλης.
Η αρχαία διαμάχη ποίησης και φιλοσοφίας
Ο ίδιος ο Πλάτωνας αναγνώρισε ότι υπάρχει μια «αρχαία έχθρα» ανάμεσα στην ποίηση και τη φιλοσοφία. Επειδή η φιλοσοφία στοχεύει στην αλήθεια και η ποίηση στις εντυπώσεις, οι δύο δεν μπορούσαν να συμβιώσουν στο ιδανικό του πολίτευμα.
Ωστόσο, δεν έκλεισε εντελώς την πόρτα στους ποιητές. Αν μπορούσαν να αποδείξουν ότι η τέχνη τους υπηρετεί τη γνώση και την αρετή, θα είχαν δικαίωμα να επιστρέψουν. Μέχρι τότε, όμως, η φιλοσοφία θα είχε τον πρώτο λόγο.
