Η Αναζήτηση μιας Ελληνικής Αποκάλυψης
Πολλές παγκόσμιες θρησκείες και μυθολογίες διαθέτουν τη δική τους προφητεία για το πώς θα τελειώσει ο κόσμος. Οι περισσότεροι είναι εξοικειωμένοι με τη βιβλική Αποκάλυψη ή το Ράγκναροκ της σκανδιναβικής μυθολογίας, όπου το πάνθεον των θεών πεθαίνει στην τελική μάχη. Αυτό οδηγεί πολλούς στο ερώτημα: Είχαν οι αρχαίοι Έλληνες μια αντίστοιχη “Αποκάλυψη”;
Η σύντομη απάντηση είναι, απ’ όσο μπορούμε να πούμε, όχι ακριβώς. Ωστόσο, μπορούμε να εξετάσουμε τα κλασικά κείμενα για να δούμε πώς αντιλαμβάνονταν οι αρχαίοι Έλληνες ένα πιθανό τέλος του κόσμου.
Οι Αθάνατοι Θεοί και η Κυριαρχία του Δία
Ένας βασικός λόγος που η ελληνική μυθολογία στερείται ενός “Ράγκναροκ” είναι η φύση των θεών της. Σε αντίθεση με τους Σκανδιναβούς ή Αιγύπτιους θεούς, οι Έλληνες θεοί, γενικά, δεν μπορούν να πεθάνουν. Επομένως, δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουν οι Έλληνες ότι το πάνθεόν τους θα εξαλειφόταν σε κάποιον τελικό κατακλυσμό.
Βέβαια, υπήρξαν στιγμές που η εξουσία του Δία ως βασιλιά των θεών αμφισβητήθηκε, όπως στη μάχη του με τον Τυφώνα ή όταν η προφητεία για τη Μήτιδα ανέφερε ότι ο γιος της θα γινόταν σπουδαιότερος από τον πατέρα του. Όμως, σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, ο Δίας βγαίνει πάντα νικητής. Αυτές οι ιστορίες, αντί να προμηνύουν το τέλος του, στην πραγματικότητα τονίζουν και εδραιώνουν το δικαίωμά του στη διαρκή κυριαρχία.
Ο Ησίοδος και η Παρακμή του Ανθρώπου
Ενώ οι θεοί φαίνονται ασφαλείς, το ίδιο δεν ισχύει για την ανθρωπότητα. Για να βρούμε μια αφήγηση που μοιάζει με “τέλος του κόσμου”, πρέπει να στραφούμε στον ποιητή Ησίοδο και το έργο του “Έργα και Ημέραι”.
Ο Ησίοδος περιγράφει την ιστορία της ανθρωπότητας μέσα από πέντε “Γένη” ή “Εποχές”, παρουσιάζοντας μια συνεχή πτωτική πορεία:
- Χρυσούν Γένος: Ένας ειρηνικός λαός που ζούσε χωρίς κόπο ή πόνο, αλλά τελικά εξαφανίστηκε.
- Αργυρούν Γένος: Ένα κατώτερο γένος που ο Δίας εξολόθρευσε επειδή δεν τιμούσε τους θεούς.
- Χάλκινο Γένος: Ένας βίαιος λαός που αλληλοεξοντώθηκε.
- Γένος των Ηρώων: Η εποχή ηρώων όπως ο Ηρακλής και ο Ιάσονας. Ήταν ευγενείς και ενάρετοι, αλλά σταδιακά πέθαναν.
- Σιδηρούν Γένος: Η εποχή του ίδιου του Ησίοδου.
Η “Προφητεία” του Σιδηρού Γένους
Ο Ησίοδος δεν έχει καμία καλή κουβέντα για τη δική του εποχή. Τη θεωρεί έναν κόσμο γεμάτο πόνο, κόπο και ηθική κατάπτωση. Περιγράφει ένα ζοφερό μέλλον όπου η κατάσταση θα χειροτερεύει συνεχώς:
- Τα παιδιά θα γεννιούνται με γκρίζα μαλλιά.
- Θα επικρατεί ασέβεια: τα παιδιά δεν θα τιμούν τους γονείς τους, ο ξένος τον οικοδεσπότη, ο αδελφός τον αδελφό.
- Οι άνθρωποι θα επαινούν τον κακοποιό και τη βία.
- Το δίκαιο θα είναι η ισχύς (“might shall be their right”) και ο σεβασμός θα εκλείψει.
- Ο φθόνος θα κυριαρχεί.
Αυτή η ηθική κατάρρευση θα φτάσει σε ένα σημείο όπου οι δύο τελευταίες θεότητες που παραμένουν στη γη, η Αιδώς (Σεβασμός/Ντροπή) και η Νέμεσις (Δίκαιη Τιμωρία), θα εγκαταλείψουν την ανθρωπότητα για να επιστρέψουν στον Όλυμπο. Όταν φύγουν, θα μείνει μόνο “πικρός πόνος” για τους θνητούς και “καμία βοήθεια ενάντια στο κακό”. Ο Ησίοδος κλείνει λέγοντας ότι ο Δίας τελικά θα καταστρέψει κι αυτό το γένος ανθρώπων.
Μια Προφητεία ή ένα Αιώνιο Παράπονο;
Ακούγεται σαν Αποκάλυψη, σωστά; Όμως, η ερμηνεία που δίνει το βίντεο είναι διαφορετική. Ο Ησίοδος πιθανότατα δεν καταγράφει μια επίσημη, εδραιωμένη ελληνική προφητεία για το τέλος του κόσμου.
Αντίθετα, εκφράζει ένα απαισιόδοξο συναίσθημα που είναι κοινό σε πολλούς “γκρινιάρηδες” όλων των εποχών: ρομαντικοποιεί το παρελθόν (το Γένος των Ηρώων) και παραπονιέται ότι οι νεότερες γενιές τα καταστρέφουν όλα με την έλλειψη πίστης και σεβασμού.
Συμπερασματικά, ενώ η αρχαία Ελλάδα είχε ιστορίες για την πτώση της ανθρωπότητας, φαίνεται πως δεν διέθετε μια μεγαλεπήβολη, τελική Αποκάλυψη για τους θεούς ή τον κόσμο, όπως το Ράγκναροκ ή η Βιβλική Αποκάλυψη.
