Η Φιλοσοφική Κοσμογονία του Ησιόδου: Μια Ερμηνεία του Όντος
Οι μεγάλοι ποιητές, όπως ο Όμηρος και ο Ησίοδος, θεμελίωσαν τον Ελληνικό πολιτισμό, αποτυπώνοντας στα έπη τους τόσο την κοσμογονία όσο και την ανθρωπογονία. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Ησίοδος ξεχωρίζει, καθώς πολλοί μελετητές τον αναγνωρίζουν όχι απλώς ως ποιητή, αλλά ως τον πρώτο φιλόσοφο-μύστη της ελληνικής παράδοσης. Το έργο του, και κυρίως η Θεογονία, δεν αποτελεί μια απλή μυθολογική καταγραφή, αλλά μια βαθιά φιλοσοφική και επιστημονική περιγραφή της δομής του σύμπαντος, αναδεικνύοντας το θέμα «Ησίοδος και Θεογονία: Η Φιλοσοφία της Κοσμογονίας». Επομένως, ο λόγος του Ησιόδου μας μυεί σε ένα συναρπαστικό ταξίδι κατανόησης της δημιουργίας.
Οι Τρεις Πρωταρχικές Υποστάσεις
Ο Ησίοδος, στη Θεογονία του (στίχοι 110-122), επιλέγει στρατηγικά να μην ονομάσει την ύψιστη, ανέκφραστη πρώτη αρχή των πάντων. Πράγματι, αντ’ αυτού, παρουσιάζει τις τρεις πρώτες υποστάσεις που εκδηλώθηκαν από αυτήν: το ΧΑΟΣ, τη ΓΑΙΑ και τον ΕΡΩΤΑ. Συνεπώς, αυτή η απόκρυψη της πρώτιστης αρχής υποδηλώνει τον σεβασμό στο άρρητο. Ωστόσο, οι μεταγενέστεροι φιλόσοφοι, όπως οι Νεοπλατωνικοί, ταυτίζουν αυτή την κρυμμένη αρχή με το ΕΝ, ενώ ο Πλάτων την ονομάζει ΑΓΑΘΟ. Αυτή η αρχή, το ΕΝ, φαίνεται πως εμπεριέχει την δυαδικότητα του άρρενος ΠΕΡΑΣ (+) (οριοθέτηση) και του θήλεος ΑΠΕΙΡΟΥ (-) (απεριόριστη δυνατότητα). Έτσι, ο Ησίοδος δομεί την αφήγησή του με έναν τρόπο σχεδόν επιστημονικό, που θυμίζει σύγχρονη κοσμολογική περιγραφή.
Το Χάος ως Αφηρημένο Είναι
Πρώτα από όλα, μας λέει ο Ησίοδος, θα υπάρξει το ΧΑΟΣ. Το ΧΑΟΣ δεν είναι αταξία, αλλά το αφηρημένο, ακαθόριστο και απροσδιόριστο σύμπαν στην πρωταρχική του εμφάνιση. Αυτή η έννοια βρίσκει την αντιστοιχία της στο Ορφικό Ωό (Αυγό), το πρώτο ον που περιέχει τα «αληθώς όντα», δηλαδή τις καθαρές ΙΔΕΕΣ. Σε ένα παράλληλο φιλοσοφικό επίπεδο, ο Χέγκελ στην Επιστήμη της Λογικής του, περιγράφει ακριβώς αυτή την κατάσταση ως το καθαρό ΕΙΝΑΙ (Sein). Το ΧΑΟΣ παραμένει ένα αόρατο σύμπαν, διότι οι Ιδέες ενυπάρχουν σε αυτό καθαυτές, χωρίς να έχουν ακόμη ύλη για να μορφοποιήσουν.
Η Γαία ως Αισθητό Σύμπαν
Αμέσως μετά το Χάος, κάνει την εμφάνισή της η ΓΑΙΑ. Η ΓΑΙΑ αντιπροσωπεύει τη μετάβαση από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο. Είναι, στην ουσία, το ορατό και αισθητό ΣΥΜΠΑΝ. Η ΓΑΙΑ, ως η ίδια η ύλη, «γεννά» αμέσως τα τρία θεμελιώδη υλικά στοιχεία: τα αέρια (ως ΟΥΡΑΝΟΣ), τα υγρά (ως ΠΟΝΤΟΣ) και τα στερεά (ως ΟΡΗ). Εάν το ΧΑΟΣ αντιστοιχούσε στο “Είναι” του Χέγκελ, η ΓΑΙΑ, αντιθέτως, αντιστοιχεί στην ΟΥΣΙΑ (Wesen). Στην ΟΥΣΙΑ αποτυπώνονται πλέον αντικειμενικά οι σχέσεις, οι προσδιορισμοί και οι καθορισμένες μορφές, καθώς οι Ιδέες αρχίζουν να μορφοποιούν την ύλη.
Ο Έρως ως Δημιουργικός Λόγος
Ταυτόχρονα με τη ΓΑΙΑ, ενυπάρχει ο ΕΡΩΣ. Αυτός ο ησιόδειος Έρως δεν έχει καμία σχέση με τη μεταγενέστερη αισθησιακή του εικόνα. Αντιθέτως, ο Έρως αποτελεί την κοσμογονική δύναμη του όντος, το ΠΥΡ του Ηρακλείτου. Λειτουργεί ως η συνδετική ενέργεια που ενώνει τις Ιδέες (από το ΧΑΟΣ) με τα υλικά στοιχεία (της ΓΑΙΑΣ). Ο Έρως είναι, στην πραγματικότητα, ο ηρακλείτειος ΛΟΓΟΣ και, σε επίπεδο ανθρώπινης νόησης, αντιστοιχεί στην ΕΝΝΟΙΑ (Begriff) του Χέγκελ. Μέσω αυτού του Έρωτα-Λόγου, ο ανθρώπινος νους μετέχει των Ιδεών και μαθαίνει να διακρίνει τη φύση των μορφών από την ύλη με την οποία έγινε ανάμιξη. Συνεπώς, ο Έρως είναι η αιώνια θεϊκή ενέργεια που διαπερνά και δομεί ολόκληρο το Όν. Αυτή η δυναμική είναι ο πυρήνας της ερμηνείας «Ησίοδος και Θεογονία: Η Φιλοσοφία της Κοσμογονίας».
Η Γέννηση της Κοσμικής Ψυχής
Ο Ησίοδος συνεχίζει περιγράφοντας την ένωση του ΟΥΡΑΝΟΥ (πνεύμα) και της ΓΑΙΑΣ (ύλη). Από αυτή την ένωση, υπάρχει η γέννηση από μια σειρά θεοτήτων (οι 12 Τιτάνες, οι Κύκλωπες, οι Εκατόγχειρες κ.ά.). Οι οποίες, με τη σειρά τους, παράγουν την Κοσμική Ψυχή, που μπορεί να συμβολιστεί ως ΑΦΡΟΔΙΤΗ. Αυτή η Ψυχή είναι ένα αόρατο δίχτυ που κινεί το σύμπαν σύμφωνα με τις νοητικές ενέργειες των Θεών. Μάλιστα, τρεις ομάδες όντων που προήλθαν από αυτή την ένωση – οι Ερινύες, οι Γίγαντες και οι Νύμφες – αποτελούν την αιτία δημιουργίας του ανθρώπινου εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος, συνδέοντας έτσι άμεσα τον μικρόκοσμο (άνθρωπο) με τον μακρόκοσμο.
Το Ενεργειακό Μοντέλο του Σύμπαντος
Η ησιόδεια θεογονία αποτυπώνει ένα κοσμολογικό μοντέλο που μοιάζει εκπληκτικά σύγχρονο. Μπορούμε να φανταστούμε την άρρητη ΠΡΩΤΙΣΤΗ ΑΡΧΗ (το ΕΝ) στο κέντρο της δημιουργίας, να λειτουργεί ως η Κεντρική Γεννήτρια της ζωογόνου ενέργειας. Στο περιβάλλον της Γαίας (του υλικού κόσμου), τα όντα έχουν κίνηση απομακρυνόμενα από αυτό το κέντρο. Αυτή η απομάκρυνση δεν είναι μόνο χωρική αλλά και οντική, δημιουργώντας μια ιεραρχία (ΕΝ > Θεοί > Άγγελοι > Δαίμονες > Ήρωες > Άνθρωποι > Ζώα κ.λπ.).. Όπου κάθε κατώτερο επίπεδο έχει μικρότερη “ποσότητα” ζωής και δύναμης.
Οι Ήλιοι ως Ενεργειακοί Υποσταθμοί
Επειδή τα όντα, όπως οι άνθρωποι, απέχουν πολύ από την Κεντρική Γεννήτρια, έχουν ανάγκη από συνεχή ενεργειακή τροφοδότηση. Γι’ αυτόν τον λόγο, το ησιόδειο σύστημα προβλέπει αναρίθμητους υποσταθμούς αναπαραγωγής αυτής της ενέργειας. Αυτοί οι υποσταθμοί είναι οι ΘΕΟΙ, οι οποίοι έχουν εκδήλωση στον αισθητό κόσμο ως οι ήλιοι-αστέρες. Οι Ήλιοι, λοιπόν, έχουν διπλή ιδιότητα.. Αφενός κομίζουν τη φυσική θερμική και φωτεινή ενέργεια, και αφετέρου δίνουν την απαραίτητη ψυχική-ζωογονική ενέργεια της κεντρικής Γεννήτριας. Αυτή η διπλή φύση, όπου το φυσικό φως είναι η αισθητή αποτύπωση του νοερού, πνευματικού φωτός (Απολλώνιο φως), έχει επιβεβαίωση και από τον Πλάτωνα στον Τίμαιο.
Ο Προορισμός του Ανθρώπου: Η Επιστροφή στο ΕΝ
Μέσα σε αυτό το μεγαλειώδες σύμπαν, ο Ησίοδος ορίζει και τον προορισμό του ανθρώπου. Σκοπός μας είναι να ανέλθουμε πνευματικά και σωματικά. Αυτό το πετυχαίνουμε όταν έχουμε συντονισμό συνειδητά με την ενέργεια της Κεντρικής Γεννήτριας (του ΕΝΟΣ). Αυτός ο ψυχοσωματικός συντονισμός με τον ΛΟΓΟ (τη θεία ενέργεια που ο Έρως μεταφέρει αστραπιαία σε όλη την πλάση) είναι ακριβώς αυτό που οι Έλληνες ονόμαζαν «ζην κατά Φύσιν», δηλαδή ο ενάρετος βίος. Είναι η επιστροφή μας στην πηγή, η συνειδητή μας συμμετοχή στην έκλαμψη του θείου πνευματικού Φωτός. Αυτός είναι ο τελικός σκοπός που υπονοεί η προσέγγιση «Ησίοδος και Θεογονία: Η Φιλοσοφία της Κοσμογονίας».
