Τι Είναι η Φύση για τον Αριστοτέλη;
Η έννοια της φύσης, όπως τη διατύπωσε ο Αριστοτέλης, κυριάρχησε στη δυτική σκέψη και τον ισλαμικό κόσμο από την ύστερη αρχαιότητα ως τον Μεσαίωνα. Ωστόσο, τον 17ο αιώνα, η σύγχρονη επιστήμη άλλαξε οριστικά αυτή την παράδοση, κυρίως χάρη στον Γαλιλαίο και τον Ντεκάρτ.
Πού Έγινε το Λάθος;
Παρά την τεράστια επίδρασή του, το πραγματικό νόημα της αριστοτελικής φύσης συχνά παρερμηνεύτηκε. Πολλοί ταύτισαν τη φύση με την «ουσία» και το «είδος» (form, essence), βασιζόμενοι σε πλατωνικές ή νεοπλατωνικές αναγνώσεις. Αυτή η θεώρηση οδήγησε στο γνωστό «ουσιαστικό» και «στατικό» μοντέλο, που φαινομενικά συγκρούεται με τη θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου.
Τέσσερις Σημασίες της Φύσης
Ο Αριστοτέλης στο 5ο βιβλίο των Μεταφυσικών αναλύει τους όρους:
- Γένεση
- Ανάπτυξη
- Ύλη
- Μορφή/Ουσία
Η πρώτη και δεύτερη σημασία ανήκουν στη γλώσσα της καθημερινότητας. Η τρίτη αντανακλά προσωκρατικούς φιλοσόφους. Η τέταρτη όμως – η μορφή ως αιτία της κίνησης και της αλλαγής – είναι η αριστοτελική απάντηση στο ερώτημα «τι είναι η φύση».
Φυσικά και Τεχνητά Όντα
Ο Αριστοτέλης διαχωρίζει τα φυσικά όντα (που έχουν πηγή κίνησης μέσα τους) από τα τεχνητά (που τα κινεί ο άνθρωπος μέσω της τέχνης ή τεχνικής).
“Η φύση, κυρίως και κυριολεκτικά, είναι η ουσία των πραγμάτων που έχουν μέσα τους, ως τέτοια, μια αρχή κίνησης” (Μεταφυσικά V).
Μορφή, Ψυχή και Εξέλιξη
Το Παράδειγμα του Ανθρώπου και του Κρεβατιού
Στο Βιβλίο II των Φυσικών, ο Αριστοτέλης εξηγεί ότι η φύση βρίσκεται στη μορφή. Για παράδειγμα, ο άνθρωπος γεννά άνθρωπο, ενώ το κρεβάτι δεν γεννά κρεβάτι. Η δημιουργία ζωντανών οργανισμών είναι έργο της μορφής – και αυτή η μορφή είναι η «ψυχή» , όχι κάποια χριστιανική ψυχή αλλά η ζωτική δύναμη κάθε έμβιου όντος.
Είναι ο Αριστοτέλης Ουσιαστικός και Αμετάβλητος;
Πολλοί θεώρησαν ότι η μορφή στον Αριστοτέλη είναι καθολική και αμετάβλητη, όπως οι Ιδέες του Πλάτωνα. Στην πραγματικότητα, όμως, ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί τον ίδιο όρο, αλλά του δίνει εντελώς διαφορετικό νόημα. Για τον ίδιο, η μορφή δεν είναι ένα «είδος» με τη σημερινή έννοια, αλλά κάτι που εκφράζεται ατομικά σε κάθε οργανισμό και του δίνει μοναδική ταυτότητα.
Ανατροπή του Μύθου: Βιολογία και Διαφορετικότητα
Ο David Balme και το Τέλος του Ουσιαστισμού
Ο βιολόγος και αριστοτελιστής David Balme έδειξε ξεκάθαρα ότι, για τον Αριστοτέλη, η μορφή που μεταδίδεται με την αναπαραγωγή δεν είναι απλώς ένα «είδος». Είναι μια ζωτική ενέργεια, δηλαδή η ψυχή, που δίνει ζωή και ταυτότητα σε κάθε άτομο ξεχωριστά. Η αριστοτελική προσέγγιση δέχεται ότι τα μέλη της ίδιας ομάδας διαφέρουν μεταξύ τους, καθώς το περιβάλλον, η τοποθεσία, η εποχή ή η τύχη παίζουν σημαντικό ρόλο. Έτσι, ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει ξεκάθαρα τη μεταβλητότητα στη φύση.
Παράδειγμα: Ζώα του Ίδιου Είδους
Ο Αριστοτέλης παρατηρεί διαφορές σε:
- Μέγεθος ή διάρκεια ζωής σε διάφορες περιοχές
- Εποχιακές μεταβολές σε χρώμα ή συμπεριφορά
- Διαφορετικούς τύπους σε είδη πτηνών, εντόμων ή ανθρώπων
Τα ζώα του ίδιου είδους δεν είναι πανομοιότυπα – το περιβάλλον και οι περιστάσεις επηρεάζουν τη φύση τους.
Φύση και Τυχαιότητα
Ο Αριστοτέλης δέχεται ότι οι «νόμοι της φύσης» ισχύουν «τις περισσότερες φορές» και όχι πάντα. Υπάρχει χώρος για τυχαία γεγονότα και παραλλαγές. Αυτές οι εξαιρέσεις, αποτέλεσμα της «ύλης», προαναγγέλλουν τη δυνατότητα εξέλιξης, παρόλο που ο ίδιος δεν μίλησε ποτέ για δαρβινική εξέλιξη.
Η Μορφή ως Γενετικό Πρόγραμμα
Σύγχρονοι βιολόγοι (π.χ. Max Delbrück, Ernst Mayr) αναγνωρίζουν ότι η «μορφή» του Αριστοτέλη μοιάζει με το σημερινό «γενετικό πρόγραμμα» του DNA: είναι ο οδηγός ανάπτυξης κάθε ζωντανού όντος.
Κατάληξη – Η Αριστοτελική Φύση, Σήμερα
Η αριστοτελική θεωρία της φύσης δεν είναι ουσιαστική ή αμετάβλητη, όπως πιστευόταν στο Μεσαίωνα. Είναι δυναμική, ανοιχτή σε αλλαγές και παραλλαγές, και εξηγεί καλύτερα τη σύγχρονη έννοια της βιολογικής ποικιλομορφίας.
Πηγή : pas.va
