Σύνοψη
- Οι Έλληνες ήρθαν στο Αιγαίο μετά τους Πελασγούς.
- Οι Μινωίτες της Κρήτης δημιούργησαν τον πρώτο ανεπτυγμένο πολιτισμό.
- Οι Μυκηναίοι ακολούθησαν με παλάτια και τη Γραμμική Β.
- Η κατάρρευση του 1200 π.Χ. έφερε τον Σκοτεινό Αιώνα.
- Η χρήση του φοινικικού αλφαβήτου και τα έπη του Ομήρου άνοιξαν την Αρχαϊκή Εποχή.
Εισαγωγή
Η ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας δεν ξεκινά με τα έπη του Ομήρου ούτε με τις τραγωδίες και τη φιλοσοφία. Αντίθετα, οι Έλληνες έφτασαν στο Αιγαίο ως απόγονοι Ινδοευρωπαίων και εγκαταστάθηκαν σε νέες γαίες. Εκεί δημιούργησαν πολιτισμούς, βίωσαν καταρρεύσεις και τελικά ξαναγεννήθηκαν πιο δυνατοί. Έτσι, η πορεία τους αποκαλύπτει μια ιστορία γεμάτη εκπλήξεις, καταστροφές αλλά και δημιουργία.
Το ιδιαίτερο περιβάλλον της Ελλάδας
Η γεωγραφία έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του ελληνικού κόσμου. Συγκεκριμένα, το 75% της γης ήταν ορεινό, με ελάχιστες καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Επιπλέον, η έλλειψη χαλκού, απαραίτητου για την Εποχή του Χαλκού, ανάγκασε τους πρώτους οικιστές να στραφούν στη θάλασσα. Το Αιγαίο, γεμάτο νησιά, προσφερόταν για εμπόριο και επικοινωνία. Έτσι λοιπόν, οι Έλληνες αντάλλασσαν προϊόντα με τους Χετταίους, τους Φρύγες, τους Λύδιους, τους Φοίνικες και φυσικά τους Αιγύπτιους.
Οι Προέλληνες: Πελασγοί και Μινωίτες
Οι Έλληνες δεν ήταν οι πρώτοι κάτοικοι της Ελλάδας. Όμως οι αρχαίοι μιλούν για τους Πελασγούς, έναν γηγενή λαό που άλλοτε ενσωμάτωσαν τους Έλληνες και άλλοτε διατήρησε ο ίδιος την ταυτότητά του.
Ακόμη σημαντικότεροι ήταν οι Μινωίτες της Κρήτης (2000 π.Χ.). Δημιούργησαν τον πρώτο αναγνωρίσιμο πολιτισμό στο Αιγαίο, με κέντρο την Κνωσό. Ανέπτυξαν εμπορικό ναυτικό, λάτρεψαν θεότητες ‒κυρίως μια κεντρική γυναικεία μορφή‒ και επινόησαν τη γραφή Γραμμική Α. Οι Μινωίτες επηρέασαν βαθιά τους μεταγενέστερους Έλληνες.
Η άνοδος των Μυκηναίων
Μετά από φυσικές καταστροφές, όπως η έκρηξη στη Σαντορίνη (περ. 1580 π.Χ.), οι Μυκηναίοι πήραν τα ηνία. Έχτισαν ισχυρά κέντρα όπως οι Μυκήνες, η Πύλος και η Τίρυνθα. Οργάνωσαν παλάτια, περιφραγμένα με κυκλώπεια τείχη, και εξουσιάζονταν από τον βασιλιά-Ϝάνακα.
Ανέπτυξαν τη Γραμμική Β, μια συλλαβική γραφή που αποτύπωνε την ελληνική γλώσσα. Όμως τα κείμενα ήταν κυρίως διοικητικά: κατάλογοι προϊόντων, ζώων και εμπορικών ανταλλαγών. Παράλληλα, λάτρευαν θεούς που αργότερα θα συναντήσουμε στο δωδεκάθεο.
Η κατάρρευση της Εποχής του Χαλκού
Γύρω στο 1200 π.Χ. οι Μυκηναίοι βρέθηκαν αντιμέτωποι με το γενικότερο φαινόμενο της Κατάρρευσης της Ύστερης Εποχής του Χαλκού. Τότε, εχθρικές επιδρομές, πιθανώς από τους μυστηριώδεις «Λαούς της Θάλασσας», μαζί με εσωτερικές συγκρούσεις, κατέστρεψαν τα παλάτια και διέκοψαν το εμπόριο. Ως αποτέλεσμα, η κοινωνία διαλύθηκε και οι πληθυσμοί μειώθηκαν δραματικά.
Ο Σκοτεινός Αιώνας
Μετά το 1100 π.Χ. η Ελλάδα μπήκε σε μια περίοδο οπισθοδρόμησης. Οι μεγάλες πόλεις εξαφανίστηκαν και οι άνθρωποι ζούσαν σε χωριά λίγων οικογενειών. Οι άρχοντες δεν διέφεραν πολύ από τους απλούς αγρότες. Το σύστημα ήταν απλό, αλλά βίαιο, με συχνές επιδρομές.
Η Γραμμική Β ξεχάστηκε και η τέχνη υποχώρησε. Μόνο η κεραμική επιβίωσε, αρχικά κακής ποιότητας, ώσπου σταδιακά εξελίχθηκε σε γεωμετρικό ρυθμό.
Σημαντική αλλαγή ήταν η είσοδος στην Εποχή του Σιδήρου. Ο σίδηρος, σε αντίθεση με τον χαλκό, υπήρχε στην Ελλάδα και βοήθησε στην παραγωγή εργαλείων και όπλων, δίνοντας ώθηση στην οικονομία.
Η γέννηση των ελληνικών διαλέκτων
Καθώς οι Έλληνες ξανάχτιζαν τη ζωή τους, διαμόρφωσαν νέες γλωσσικές μορφές και δημιούργησαν διάφορες διαλέκτους: την Αττική, την Ιωνική, τη Δωρική και την Αρκαδοκυπριακή. Οι διάλεκτοι ήταν κατανοητές μεταξύ τους, αλλά διαφοροποίησαν πολιτιστικά τις κοινότητες. Οι αρχαίοι συνέδεαν αυτές τις μετακινήσεις με τον «επανεποικισμό» των απογόνων του Ηρακλή και την κάθοδο των Δωριέων.
Ο Όμηρος και η μνήμη των ηρώων
Τα έπη του Ομήρου έπαιξαν καθοριστικό ρόλο. Αν και περιγράφουν την εποχή των Μυκηναίων, στην πραγματικότητα αντανακλούν περισσότερο τον Σκοτεινό Αιώνα. Η πολιτική οργάνωση των «βασιλέων» και η απλότητα των σπιτιών θυμίζουν περισσότερο τις συνθήκες εκείνης της περιόδου.
Το τέλος του Σκοτεινού Αιώνα
Η έξοδος από τον Σκοτεινό Αιώνα ήρθε όταν οι Έλληνες υιοθέτησαν το φοινικικό αλφάβητο γύρω στον 8ο αιώνα π.Χ. Το νέο σύστημα γραφής, με 24 σημεία, ήταν απλό και ταυτόχρονα πρακτικό. Χάρη σε αυτό κατέγραψαν την ποίηση του Ομήρου και του Ησίοδου, εξασφαλίζοντας έτσι την ελληνική μνήμη αλλά και την πολιτιστική τους ταυτότητα.
Από εκεί ξεκίνησε η Αρχαϊκή Εποχή, η γέννηση της πόλης-κράτους και η ανάπτυξη ενός κοινού ελληνικού πολιτισμού. Όπως γράφει ο Ηρόδοτος:
«Η συγγένεια όλων των Ελλήνων βρίσκεται στο αίμα, στη γλώσσα, στα ιερά των θεών, στις θυσίες και στον κοινό τρόπο ζωής.»
Συχνές Ερωτήσεις
Οι αρχαίοι αναφέρουν τους Πελασγούς ως αυτόχθονο λαό, πριν από την άφιξη των Ελλήνων.
Οι Μινωίτες της Κρήτης ήταν ο πρώτος ανεπτυγμένος πολιτισμός στο Αιγαίο. Επηρέασαν τους Μυκηναίους με την τέχνη, την πολιτική και τη ναυτική τους δύναμη.
Οι Μυκηναίοι υιοθέτησαν τη γραμμική Β, οργάνωσαν ισχυρά παλάτια και δημιούργησαν την πρώτη ελληνόφωνη κοινωνία με διεθνές εμπόριο.
Μετά την κατάρρευση των Μυκηναίων, η Ελλάδα έχασε τη γραφή, τις πόλεις και την κοινωνική οργάνωση. Η περίοδος χαρακτηρίζεται από απλότητα και βία.
Με την υιοθέτηση του αλφαβήτου και την καταγραφή της ποίησης, οι Έλληνες ξαναβρήκαν κοινή ταυτότητα, οδηγώντας στην άνθηση της πόλης-κράτους.
