Η ζωή στην αρχαία Αθήνα ήταν ρυθμισμένη με ακρίβεια, ξεκινώντας από την ανατολή του ήλιου, καθώς η τεμπελιά δεν ήταν ανεκτή. Ανεξαρτήτως πλούτου, οι Αθηναίοι σηκώνονταν νωρίς για να προλάβουν τις δραστηριότητες της πόλης. Χαρακτηριστικό είναι το περιστατικό του Ιπποκράτη που επισκέφθηκε τον Σωκράτη πριν χαράξει για να πάνε στον Πρωταγόρα, δείχνοντας την πρωινή έναρξη των κοινωνικών συναντήσεων. Η πρωινή τους προετοιμασία ήταν απλή: πλύσιμο προσώπου και χεριών, ένδυση και άμεση έξοδος.
Εμφάνιση: Χρώματα, Υφάσματα και Στυλ
Σε αντίθεση με τη λαϊκή πεποίθηση, οι Έλληνες ντύνονταν με ζωηρά χρώματα, όχι μόνο λευκά. Οι άντρες φορούσαν χιτώνα (εσωτερικά) και ιμάτιο (εξωτερικά), ενώ οι νέοι προτιμούσαν τη χλαμύδα για ταξίδια και κυνηγητικές εξορμήσεις. Το κεφάλι έμενε συνήθως ακάλυπτο, εκτός από ταξιδιώτες ή σε κακές καιρικές συνθήκες, οπότε φορούσαν πίλο ή πέτασο.
Οι άντρες είχαν πυκνά μαλλιά, συνήθως κομμένα ώστε να καλύπτουν το κεφάλι χωρίς να φτάνουν στους ώμους. Κομψευόμενοι νέοι και φιλόσοφοι άφηναν μακριές μπούκλες, ενώ οι αθλητές είχαν κοντά μαλλιά. Τα υποδήματα ήταν κυρίως σανδάλια από δέρμα σε διάφορα χρώματα, συχνά κομψά και στολισμένα, αντικείμενο φαντασίας για τους Αθηναίους. Στο σπίτι κυκλοφορούσαν ξυπόλητοι, αλλά στους δρόμους, λόγω της ακαθαρσίας, ήταν απαραίτητα. Σημειώνεται η συνήθεια κάποιων “παλιών σχολών” όπως ο Σωκράτης να περπατούν ξυπόλητοι παντού. Την εμφάνιση συμπλήρωναν δαχτυλίδια (και ως σφραγίδες) και ένα ραβδί, απαραίτητο αξεσουάρ κομψότητας.
Συμπεριφορά και η Ζωντανή Αγορά
Οι Αθηναίοι ήταν αυστηροί στα ζητήματα καλής συμπεριφοράς. Δεν τους άρεσε η νευρικότητα, η βιασύνη ή η υπεροψία. Ο σεβαστός πολίτης κινούνταν και μιλούσε ήσυχα και ήρεμα, αποφεύγοντας τις δυνατές φωνές και τις βιαστικές κινήσεις.
Η Αγορά δεν ήταν απλά ένας εμπορικός χώρος, αλλά η καρδιά της δημόσιας ζωής. Φιλοξενούσε δημόσια κτίρια (Βουλή, δικαστήρια), ναούς, αρχείο, και ήταν τόπος συνάντησης όλων των κοινωνικών τάξεων. Αγρότες, ψαράδες και βιοτέχνες έφερναν τα προϊόντα τους, ενώ ο αέρας ήταν γεμάτος από αρώματα και φωνές πωλητών. Αγορανόμοι επέβλεπαν την τήρηση των νόμων. Τα ιχθυοπωλεία ήταν ιδιαίτερα δημοφιλή, αν και οι ιχθυοπώλες ήταν γνωστοί για την αυθάδειά τους και τις υψηλές τιμές τους. Ένα διασκεδαστικό περιστατικό με έναν λιποθυμισμένο Αθηναίο και έναν ιχθυοπώλη αναδεικνύει την “πρωτοτυπία” των πωλητών.
Κοινωνική Ζωή και Ψυχαγωγία
Μετά τις πρωινές ασχολίες, περίπου στις 10-11 π.μ., οι Αθηναίοι συναντιόνταν με φίλους σε στοές, κουρεία και αρωματοπωλεία. Ο χαιρετισμός ήταν “Χαίρε!”, χωρίς υποκλίσεις, ενώ οι συζητήσεις κάλυπταν πολιτικά, κοινωνικά και φιλοσοφικά θέματα. Οι κουρείς ήταν εξαιρετικά κοινωνικοί και πηγές πληροφοριών για τα νέα της πόλης, φημισμένοι για τη φλυαρία τους.
Στο σπίτι, ο Αθηναίος δειπνούσε με την οικογένειά του, συχνά στην αυλή, και μετά ξεκουραζόταν ή διάβαζε από την πλούσια βιβλιοθήκη του (Όμηρος, ποιητές, φιλόσοφοι). Ο ύπνος δεν είχε μεγάλη θέση στη ζωή του, καθώς αγαπούσε τις εκδηλώσεις της ζωής.
Το απόγευμα, κατευθυνόταν σε ένα από τα τρία δημόσια γυμνάσια (Λύκειο, Ακαδημία, Κυνοσάργες). Αυτά ήταν μεγάλα συγκροτήματα με χώρους για αθλητισμό, μελέτη και συζήτηση. Εκεί, φιλόσοφοι όπως ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης δίδασκαν και συζητούσαν με τους μαθητές και τους πολίτες. Πριν το γεύμα, ο Αθηναίος επισκεπτόταν το λουτρό για να καθαριστεί και να αρωματιστεί.
Γεύματα και Συμπόσια
Το γεύμα στο σπίτι ήταν σημαντικό. Ο οικοδεσπότης ξάπλωνε σε κρεβάτι, ενώ η σύζυγος καθόταν σε σκαμνί. Τα παιδιά εμφανίζονταν στα επιδόρπια. Σε συμπόσια με καλεσμένους, παρευρίσκονταν μόνο άντρες, καθώς οι συζητήσεις ήταν είτε φιλοσοφικές είτε καθαρά αντρικές. Η φιλοξενία ήταν πολύ σημαντική, επιτρέποντας στους καλεσμένους να φέρουν και άλλους. Οι δούλοι έβγαζαν τα υποδήματα των καλεσμένων, έπλεναν και αρωμάτιζαν τα πόδια τους πριν το γεύμα.
Οι Έλληνες έτρωγαν ξαπλωμένοι σε κρεβάτια, χωρίς πιρούνια ή μαχαίρια, χρησιμοποιώντας τα χέρια και ψίχα ψωμιού για να σκουπίζονται. Τα φαγητά ήταν χορταστικά, με έμφαση στα ψάρια και τα πουλερικά, ενώ το κρέας καταναλωνόταν λιγότερο. Μετά το φαγητό, ξεκινούσε το συμπόσιον, όπου έπιναν κρασί (πάντα νερωμένο, καθώς το αδιάλυτο θεωρούνταν βαρβαρικό), απολαμβάνοντας μουσική, χορό, αινίγματα και συζητήσεις. Η εγκράτεια στο ποτό ήταν ιδανική, αν και η πραγματικότητα συχνά διέφερε.
Οι Άλλες Όψεις της Ζωής και ο Πόλεμος
Η άνετη ζωή που περιγράφεται αφορούσε κυρίως τους ευκατάστατους. Οι πολυάριθμοι βιοτέχνες εργάζονταν σκληρά από την ανατολή ως τη δύση, χωρίς τον ελεύθερο χρόνο ή τα χρήματα των πλουσίων, αντιμετωπίζοντας τον ανταγωνισμό από τη φθηνή εργασία των δούλων. Ακόμη πιο δύσκολη ήταν η ζωή των απόρων, που τρέφονταν κυρίως με κριθάρι, φτηνά αλλαντικά και νερωμένο κρασί ή νερό.
Η Σπάρτη διέφερε ριζικά, με τους Σπαρτιάτες να τρέφονται με πιο απλές και χονδροειδείς τροφές, με κύριο πιάτο τον μέλανα ζωμό, ένα φαγητό που απαιτούσε ειδική αγωγή για να εκτιμηθεί.
Η καθημερινότητα των Αθηναίων, άλλοτε εύθυμη και άλλοτε δύσκολη, κυλούσε κάτω από τον ουρανό της Αττικής. Ωστόσο, οι πόλεμοι έφερναν αναστάτωση: οι δρόμοι ερήμωναν, η Αγορά σιωπούσε, γυναίκες και παιδιά κρύβονταν, ενώ οι γέροι αναπολούσαν το παρελθόν και αγωνιούσαν για το μέλλον. Όταν ο εχθρός εισέβαλλε, η πόλη γνώριζε δυστυχία, ερείπια, πείνα και συχνά απώλειες ή υποδούλωση.
Πηγή: ΚΟΛΟΜΠΟΒΑ Μ., ΟΖΕΡΕΤΣΚΑΙΑ Ε. “Η καθημερινή ζωή στην αρχαία Ελλάδα”, Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα.
