Η Αρχή των Αστρικών Ταφών και ο Ρόλος του Σείριου στην Προδυναστική Αίγυπτο
Πολύ πριν τους φαραώ και τις μεγάλες πυραμίδες, οι αρχαίοι Αιγύπτιοι εκτελούσαν ήδη τελετές και πραγματοποιούσαν ταφές ευθυγραμμισμένες με τα αστέρια. Αυτές οι πρακτικές διαμόρφωσαν τη μετέπειτα βασιλική θρησκεία και την αντίληψη για τη συμπαντική τάξη.
Νέα έρευνα από το Πανεπιστήμιο της Τουλούζης, υπό τη διεύθυνση της Ameline Alcouffe, ρίχνει φως σε αυτή την εξέλιξη. Η μελέτη δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Journal of Archaeological Method and Theory και εξετάζει το νεκροταφείο της Adaïma, που λειτούργησε μεταξύ 3300 και 2700 π.Χ.
Το νεκροταφείο της Adaïma αποκαλύπτει αλλαγές στις ταφές
Οι αρχαιολόγοι μελέτησαν πάνω από 500 τάφους. Ανακάλυψαν μεγάλη ποικιλία στις ταφές, ιδιαίτερα από την Πρώτη έως την Τρίτη Δυναστεία. Η εξέλιξη αυτή δεν ήταν τυχαία.
Περίπου το 2700 π.Χ., τρία σημαντικά γεγονότα άρχισαν να συμπίπτουν χρονικά:
- Το θερινό ηλιοστάσιο
- Η ετήσια πλημμύρα του Νείλου
- Η ανατολή του αστέρα Σείριου
Αυτές οι συμπαντικές στιγμές επηρέασαν καθοριστικά τη θρησκευτική σκέψη των Αιγυπτίων.
Η ταφή ενός κοριτσιού ορίζει τον μύθο και τη μνήμη
Μία ταφή ξεχώρισε ιδιαίτερα: ένα κορίτσι στην εφηβεία, του οποίου το σώμα αποσυναρμολογήθηκε προσεκτικά και συναρμολογήθηκε ξανά. Ο τάφος της είχε σαφή προσανατολισμό προς το χειμερινό ηλιοστάσιο και τον Σείριο.
Η σπάνια αυτή τελετή έθεσε βάσεις για μελλοντικές παραδόσεις. Μέχρι την Τρίτη Δυναστεία, το νόημά της είχε ήδη μεταμορφωθεί. Ο Σείριος, από αστέρι που οδηγούσε τους αγρότες, έγινε θεϊκό σύμβολο της θεάς Ίσιδας. Η Ίσιδα προστάτευε τους νεκρούς και αποκαθιστούσε το σώμα του διαμελισμένου Όσιρι.
Οι απλοί άνθρωποι δημιούργησαν τους μύθους
Τα ευρήματα της Adaïma δείχνουν ότι οι μύθοι δεν ήταν απλές ιστορίες των βασιλιάδων. Γεννήθηκαν από καθημερινές ταφικές τελετές. Οι άνθρωποι επαναλάμβαναν σύμβολα και χειρονομίες από γενιά σε γενιά, δίνοντάς τους νέα νοήματα.
Πηγή: Ameline Alcouffe / CC BY 4.0
Τάφοι που σηματοδότησαν την αλλαγή
Οι τάφοι της Adaïma αποκαλύπτουν αυξανόμενη πολυπλοκότητα στις τελετές. Το νεκροταφείο είχε δύο τομείς:
- Ένας κυρίως για παιδιά
- Ένας άλλος για γυναίκες και ορισμένους ενήλικους άνδρες
Με τον χρόνο, οι προσανατολισμοί των τάφων άλλαξαν και ευθυγραμμίστηκαν περισσότερο με τις θέσεις του ήλιου και των αστεριών. Κάποιοι τάφοι είχαν ιδιαίτερα πλούσια κτερίσματα ή ασυνήθιστες θέσεις του σώματος, υποδηλώνοντας βαθύτερα συμβολικά νοήματα.
Καινοτόμες μέθοδοι αποκάλυψαν σημαντικούς τάφους
Με τη χρήση σύγχρονων εργαλείων, όπως η ανάλυση κοινωνικών δικτύων και η μηχανική μάθηση, οι ερευνητές εντόπισαν τρεις κεντρικούς τάφους γύρω από τους οποίους σχηματίστηκαν ομάδες:
- Τάφος S166: Το κορίτσι με το διαμελισμένο χέρι
- Τάφος S837: Γυναίκα σε πήλινο φέρετρο με σπάνια κτερίσματα
- Τάφος S874: Ταφή που σηματοδοτεί τη στροφή στον θερινό προσανατολισμό
Ουράνιες συγκυρίες και πολιτισμική εξέλιξη
Η αλλαγή στον τρόπο ταφής σηματοδότησε πολιτισμική εξέλιξη. Νέες τελετές και ευθυγραμμίσεις τάφων εμφανίστηκαν καθώς η Αίγυπτος δημιουργούσε το πρώτο της ημερολόγιο βασισμένο στον Σείριο. Ο ουρανός πλέον ήταν οδηγός για όλους, από τους απλούς αγρότες μέχρι τους βασιλιάδες.
Οι τοπικές τελετές, ιδιαίτερα εκείνες που αφορούσαν παιδιά και γυναίκες, ενσωματώθηκαν στο εθνικό θρησκευτικό αφήγημα. Η βασιλική θρησκεία και τα κείμενα των πυραμίδων αντηχούν ιδέες που πρωτοεμφανίστηκαν σε αγροτικές ταφές αιώνες νωρίτερα.
Η μελέτη αυτή αμφισβητεί την αντίληψη ότι η αιγυπτιακή θρησκεία ήταν αποκλειστικά δημιούργημα της βασιλικής εξουσίας. Αντίθετα, ήταν συλλογικό δημιούργημα των απλών ανθρώπων, που γεννήθηκε από τη θλίψη, τη μνήμη και τα αστέρια που κοιτούσαν στον ουρανό.
