Γάμος στην Αρχαία Ελλάδα – Η Ιδανική Ηλικία. Οι πηγές συχνά μας δίνουν αντικρουόμενες και αποσπασματικές πληροφορίες. Αυτή η κατάσταση δυσκολεύει τον σχηματισμό μιας ενιαίας εικόνας, καθώς μεμονωμένα στοιχεία μπορεί να παρουσιάζουν την κοινωνία είτε ως συντηρητική είτε ως ελευθεριάζουσα. Ωστόσο, η γενική εικόνα για την κλασική Αθήνα της εποχής του Περικλή – την περίοδο από την οποία είναι οι περισσότερες γραπτές μαρτυρίες – δείχνει ότι η κοινωνία ενθάρρυνε και τιμούσε την ετεροφυλοφιλική μονογαμία.
Οι αρχαίοι Έλληνες περιόρισαν τις γυναίκες για δύο βασικούς λόγους. Πρώτον, έπρεπε να έχουν πολεμική ετοιμότητα για να μπορούν να ζήσουν στη μάχη ή να αποκτήσουν πλούτο. Οι άνδρες αναλάμβαναν τη μάχη, γιατί είχαν τη φυσική δύναμη που απαιτούσε ο πόλεμος. Οι γυναίκες, αντίθετα, δεν συμμετείχαν ποτέ σε πολεμικές επιχειρήσεις – ούτε καν στη Σπάρτη, που αποτελούσε στρατιωτική κοινωνία.
Δεύτερον, οι αρχαίοι Έλληνες διαμόρφωσαν μια οικονομία βασισμένη στον «οίκο» κάθε πολίτη. Οι γυναίκες έμεναν στο σπίτι για να φροντίζουν τα μέλη του οίκου (συγγενείς και δούλους), ενώ οι άνδρες πολεμούσαν ή ασχολούνταν με τα δημόσια ζητήματα. Με αυτόν τον τρόπο, διασφάλιζαν ότι οι γυναίκες δεν θα έρθουν σε επαφή με άλλους άνδρες. Έτσι τα παιδιά να φέρουν τη βεβαιότητα της πατρότητας και να αναγνωρίζονται ως γνήσιοι απόγονοι του πατέρα τους. Οι Αθηναίοι τόνιζαν την πατρότητα των πολιτών τους, θεωρώντας κρίσιμη τη βιολογική συνέχεια του οίκου.
Από τον 8ο αιώνα π.Χ., οι πολίτες συγκρότησαν τους οίκους τους, οι οποίοι λειτουργούσαν ως μονάδες παραγωγής και κατανάλωσης. Η πόλη-κράτος επιβίωνε μόνο όταν εξασφάλιζε τη συνέχεια αυτών των οίκων. Πράγμα που γινόταν αποκλειστικά μέσω του γάμου και της τεκνοποιίας. Οι αρχαίοι Έλληνες νομοθέτες φρόντισαν να ρυθμίσουν με αυστηρούς νόμους ζητήματα γνησιότητας και κληρονομιάς, δίνοντας στον γάμο ιερό χαρακτήρα.
Γάμος στην Αρχαία Ελλάδα – Η Ιδανική Ηλικία Κατά τους Αρχαίους Έλληνες Φιλοσόφους
Ο Ησίοδος, στο έργο του «Έργα και Ημέρες», συμβούλεψε τον αδελφό του να παντρευτεί όταν θα είναι κοντά στα 30, ενώ πρότεινε η γυναίκα να βρίσκεται στον πέμπτο χρόνο από την ήβη της. Δεν διευκρίνισε πώς μετρούσαν την ήβη, αλλά προφανώς εννοούσε την έναρξη της εμμηνορρυσίας, αφού ο κύριος στόχος του γάμου ήταν η τεκνοποιία.
Ο Σόλων, έναν αιώνα αργότερα, όρισε ως κατάλληλη ηλικία γάμου για τον άνδρα τα 27 έως 34 έτη. Ο Ξενοφών, μεταγενέστερα, υποστήριξε ότι οι γυναίκες πρέπει να κάνουν γάμο στα 15 τους χρόνια. Ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης την ηλικία των 18, ούτως ώστε να μην υπάρχει η θνησιμότητα που προκαλεί η πρόωρη εγκυμοσύνη. Ωστόσο, οι Αθηναίοι στην πράξη πάντρευαν τις κόρες τους πολύ μικρές, ενώ οι άνδρες ήταν αρκετά μεγαλύτεροι. Πηγές αναφέρουν ηλικίες γάμου για τις γυναίκες από 13 έως 25 και για τους άνδρες από 17 έως 35 έτη.
Η Σημασία της Παρθενίας και η Διαδικασία του Γάμου
Οι Αθηναίοι έδιναν μεγάλη σημασία στην παρθενία της νύφης και προτιμούσαν νέες κοπέλες. Ο Ησίοδος προέτρεψε τον αδελφό του να παντρευτεί παρθένα, ώστε να τη διαπαιδαγωγήσει με σεμνότητα.
Οι πολίτες τελούσαν τον γάμο ως ιδιωτική υπόθεση, χωρίς την παρέμβαση του κράτους. Δεν υπήρχε επίσημη καταγραφή, σε αντίθεση με τη γέννηση των παιδιών.
Ο γάμος περιλάμβανε δύο βασικές φάσεις:
Την εγγύη (αρραβώνα) και την έκδοση (παράδοση της νύφης στον γαμπρό με την προίκα της). Το ζευγάρι άρχιζε να ζει μαζί μετά την έκδοση, γεγονός που σήμαινε την ολοκλήρωση του γάμου.
Κατά την εγγύη, ο πατέρας της νύφης συμφωνούσε με τον μνηστήρα για το ύψος και τη φύση της προίκας, μπροστά σε μάρτυρες. Η νύφη δεν ήταν απαραίτητο να είναι εκεί. Την ημέρα της έκδοσης, μετέφεραν τη νύφη στο νέο της σπίτι, κατά προτίμηση τον μήνα Γαμηλίωνα, μήνα αφιερωμένο στον γάμο του Δία και της Ήρας.
Αργότερα, ο γαμπρός παρουσίαζε τη νύφη στη φατρία του, κατά την εορτή των Απατουρίων. Η φατρία όφειλε να αποδεχθεί τη νύφη ώστε τα αγόρια που θα γεννιούνταν να αποκτήσουν πολιτικά δικαιώματα. Κατά την παρουσίαση, τελούσαν ζωοθυσία (γαμηλία) με μαγειρεμένο κρέας με τα μέλη της φατρίας.
Συμπεράσματα για τον Γάμο στην Αρχαία Ελλάδα
Συνοψίζοντας, ο γάμος στην Αρχαία Ελλάδα αποτελούσε θεμελιώδη θεσμό, άρρηκτα συνδεδεμένο με την επιβίωση του «οίκου» και την κοινωνική δομή. Η «Ιδανική Ηλικία» γάμου, όπως είδαμε, δεν ήταν μία ενιαία έννοια, αλλά την όριζαν οι συμβουλές ποιητών και φιλοσόφων. Καθώς και τις επικρατούσες κοινωνικές ανάγκες, με βασικό άξονα την τεκνοποιία και τη διασφάλιση της πατρότητας. Οι αντιλήψεις αυτές, αν και μακρινές από τις σύγχρονες, μας προσφέρουν ένα πολύτιμο παράθυρο στην ερωτική και κοινωνική ζωή των προγόνων μας.
Βιβλιογραφία:
Claude Mosse: Η γυναίκα στην Αρχαία Ελλάδα, Παπαδήμα, Αθήνα 2008.
Michel Foucault, Ιστορία της Σεξουαλικότητας, Πλέθρον, Αθήνα 2013.
Marcel Detiene: Η καθημερινή ζωή των θεών στην Αρχαία Ελλάδα, Παπαδήμα, Αθήνα 1993.
Robert Flaceliere: Ο Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος των Αρχαίων Ελλήνων, Παπαδήμα, Αθήνα 2007.
Αγγελική Πετροπούλου, «Οικογενειακοί θεσμοί» στο Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Αρχαία Ελλάδα, ΕΑΠ, Πάτρα 2000.
