Παρίσι, 1819. Στο Σαλόνι του Παρισιού, την επίσημη έκθεση τέχνης της Ακαδημίας Καλών Τεχνών, ένας πίνακας τεραστίων διαστάσεων (491 x 716 εκ.) προκαλεί δέος, αποτροπιασμό και έντονες συζητήσεις. “Η Σχεδία της Μέδουσας” του νεαρού ζωγράφου Τεοντόρ Ζερικώ δεν είναι απλώς ένα έργο τέχνης. Είναι η δραματική αποτύπωση μιας πρόσφατης εθνικής τραγωδίας.. Μιας ιστορίας ανικανότητας, εγκατάλειψης και κανιβαλισμού που η γαλλική μοναρχία προσπαθούσε να αποσιωπήσει.
Ο πίνακας, που σήμερα αποτελεί ένα από τα εμβληματικότερα εκθέματα του Μουσείου του Λούβρου. Αφηγείται για την αληθινή και φρικτή ιστορία του ναυαγίου της γαλλικής φρεγάτας “Μέδουσα” στις ακτές της σημερινής Μαυριτανίας το 1816.
Το Χρονικό της Τραγωδίας
Η “Μέδουσα” απέπλευσε από τη Γαλλία με προορισμό τη Σενεγάλη, μεταφέροντας τον νέο Γάλλο κυβερνήτη και περίπου 400 επιβαίνοντες. Ωστόσο, καπετάνιος του πλοίου ήταν ο Υγκ Ντυρουά ντε Σωμερύ, ένας αριστοκράτης που είχε λάβει τη θέση του αποκλειστικά για πολιτικούς λόγους και, ως εκ τούτου, του έλειπε η ναυτική εμπειρία. Αναπόφευκτα, η ανικανότητά του ήταν αυτή που οδήγησε το πλοίο σε ξέρα, περίπου 160 χιλιόμετρα από την ακτή.
Ενώ οι σωσίβιες λέμβοι δεν επαρκούσαν για όλους, οι αξιωματούχοι και το ανώτερο πλήρωμα τις κατέλαβαν, εγκαταλείποντας περίπου 150 άτομα – κυρίως χαμηλόβαθμους ναύτες και στρατιώτες – σε μια αυτοσχέδια σχεδία. Η σχεδία, μήκους 20 μέτρων και πλάτους 7, ήταν ελάχιστα πλωτή και δεν διέθετε σχεδόν καθόλου προμήθειες.
Αυτό που ακολούθησε ήταν μια κόλαση επί γης. Για 13 ημέρες, οι ναυαγοί πάλεψαν με τα κύματα, την πείνα, την αφυδάτωση και την απόγνωση. Οι συγκρούσεις για τα ελάχιστα τρόφιμα ήταν βίαιες, με τους αδύναμους να τους ρίχνουν στη θάλασσα. Καθώς οι μέρες περνούσαν και οι θάνατοι ήταν περισσότεροι και οι επιζώντες κατέφυγαν στον κανιβαλισμό για να παραμείνουν ζωντανοί.
Όταν το πλοίο “Άργος” εντόπισε τυχαία τη σχεδία, μόνο 15 άνδρες είχαν επιβιώσει. Πέντε από αυτούς πέθαναν λίγο μετά τη διάσωσή τους.
Η Καλλιτεχνική Αποτύπωση του Ζερικώ
Ο Ζερικώ, βαθιά επηρεασμένος από τις αφηγήσεις των επιζώντων που δημοσιεύτηκαν και μάλιστα προκάλεσαν πολιτικό σκάνδαλο, αποφάσισε να απαθανατίσει αυτή την τραγωδία. Η προετοιμασία του υπήρξε σχολαστική και πρωτοφανής για την εποχή του, καθώς δεν έμεινε απλώς στην ανάγνωση των μαρτυριών.
- Συνεντεύξεις με επιζώντες: Στο πλαίσιο αυτό, πήρε συνεντεύξεις από δύο από τους πλέον γνωστούς διασωθέντες. Τον μηχανικό Αλεξάντρ Κορεάρ και τον χειρουργό Ανρί Σαβινί, έτσι ώστε να μάθει από πρώτο χέρι κάθε λεπτομέρεια του δράματος.
- Μελέτη πτωμάτων: Για να αποδώσει με ανατριχιαστικό ρεαλισμό την αποσύνθεση και τον θάνατο, ο Ζερικώ μελέτησε πτώματα σε νοσοκομεία και νεκροτομεία. Λένε ότι έφερνε ακρωτηριασμένα μέλη στο εργαστήριό του για να τα ζωγραφίσει.
- Κατασκευή μοντέλου: Έφτιαξε ένα λεπτομερές μοντέλο της σχεδίας σε κλίμακα, με τη βοήθεια του ξυλουργού της “Μέδουσας”. Και αυτό για να μελετήσει τη δομή και τη σύνθεση του έργου του.
Ο πίνακας απεικονίζει τη στιγμή της ελπίδας και της απόγνωσης
Στο βάθος, ένα πλοίο, το «Άργος», διακρίνεται στον ορίζοντα, πυροδοτώντας μια τελευταία προσπάθεια από μια ομάδα ναυαγών. Ηγείται μια μαύρη φιγούρα (μια συνειδητή επιλογή του Ζερικώ με πολιτικές προεκτάσεις κατά της δουλείας), που κάνει απεγνωσμένα σήματα Σε πλήρη αντίθεση όμως, στο προσκήνιο κυριαρχεί ο θάνατος και η απελπισία, καθώς νεκρά και ετοιμοθάνατα σώματα είναι πεσμένα πάνω στη σχεδία, με την τραγική φιγούρα ενός γέροντα να θρηνεί πάνω από το άψυχο σώμα του γιου του.
Η πυραμιδική σύνθεση οδηγεί το βλέμμα του θεατή από τον θάνατο στο πρώτο πλάνο προς την κορυφή της ελπίδας, δημιουργώντας έτσι μια έντονη αίσθηση κίνησης και έντασης. Σε αυτό συμβάλλει αποφασιστικά και η δραματική χρήση του φωτός και της σκιάς (chiaroscuro), επηρεασμένη από τον Καραβάτζιο, καθώς τονίζει τη φρίκη και το πάθος των μορφών.
Εν τέλει, “Η Σχεδία της Μέδουσας” δεν είναι απλώς μια ιστορική αναπαράσταση, αλλά αντιθέτως ένα διαχρονικό σχόλιο για την ανθρώπινη φύση, την αδικία, τον αγώνα για επιβίωση και την αιώνια πάλη μεταξύ ελπίδας και απόγνωσης. Πράγματι, μέσα από την ωμή και αφιλτράριστη απεικόνιση μιας αληθινής τραγωδίας, ο Ζερικώ δημιούργησε ένα αριστούργημα. Το αριστούργημα αυτό συνεχίζει ακόμα να συγκλονίζει και να προβληματίζει τους θεατές, δύο αιώνες μετά τη δημιουργία του.
