Κεγχρεές Κορίνθου: Μοναδικοί γυάλινοι πίνακες opus sectile

Βασικές χρονολογίες

• Αρχαϊκή περίοδος: Ανάπτυξη Κεγχρεών ως λιμανιού της Κορίνθου.
• Ρωμαϊκή/Ύστερη αρχαιότητα (1ος–4ος αι. μ.Χ.): Έντονη εμπορική κίνηση και διακόσμηση πολυτελών κτιρίων.
• 4ος αι. μ.Χ.: Κατασκευή και αποστολή των γυάλινων πινάκων από Αλεξάνδρεια.
• 375 μ.Χ.: Σεισμός· πιθανή βύθιση του φορτίου πριν την τοποθέτηση.
• Βυζαντινή περίοδος: Μετάβαση σε ψηφιδωτά/τοιχογραφίες.
• 1966: Ανασκαφική αποκάλυψη των κιβωτίων στο Νυμφαίο.
• Σήμερα: Έκθεση στο Μουσείο Ισθμίων.

Εισαγωγή

Οι Κεγχρεές ήταν το ανατολικό λιμάνι της αρχαίας Κορίνθου στον Σαρωνικό Κόλπο. Μαζί με το δυτικό λιμάνι του Λεχαίου στον Κορινθιακό, σχημάτιζαν ένα δίδυμο που έθετε την Κόρινθο στο κέντρο των θαλάσσιων δικτύων της Μεσογείου. Έτσι, η πόλη ευημερούσε οικονομικά και πολιτισμικά, ενώ ο έλεγχος της κυκλοφορίας από το Αιγαίο έως τη Δύση ενίσχυε τη στρατηγική της ισχύ.

Τοποθεσία και στρατηγική λειτουργία

Το λιμάνι των Κεγχρεών έβλεπε προς το Αιγαίο και την Ανατολία. Σε συνδυασμό με το Λέχαιο, εξυπηρετούσε ροές εμπορευμάτων και ανθρώπων τόσο στον άξονα Ανατολής–Δύσης όσο και Βορρά–Νότου. Παράλληλα, η εύφορη κοιλάδα από την Ακροκόρινθο έως την ακτή τροφοδοτούσε την πόλη, διασφαλίζοντας επισιτισμό και παραγωγή.

Από την αρχαϊκή έως τη βυζαντινή εποχή

Η κοινότητα των Κεγχρεών άκμασε για αιώνες. Τα ευρήματα δείχνουν συνεχή κατοίκηση, ενώ οι πηγές της βυζαντινής περιόδου επιβεβαιώνουν την ευφορία της περιοχής. Επομένως, το λιμάνι δεν ήταν απλώς διαμετακομιστικός κόμβος· ήταν ζωντανό προάστιο της Κορίνθου.

Οι ανασκαφές του 1966: μια εξαιρετική σεζόν

Το καλοκαίρι του 1966, υπό τον Robert L. Scranton (Παν. Σικάγο) και την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, οι έρευνες εστίασαν στον λιμενοβραχίονα, τον μόλο και τις αποθήκες. Ωστόσο, η μεγάλη ανατροπή ήρθε κοντά σε ένα αψιδωτό οικοδόμημα: αρχικά θεωρήθηκε Ιερό της Ίσιδας, αλλά αργότερα αναγνωρίστηκε ως Νυμφαίο.

Το Νυμφαίο και η ανακάλυψη των γυάλινων πινάκων

Καθώς η ομάδα καθάριζε τους τοίχους, ήρθαν στο φως εννέα στοίβες ξύλινων κιβωτίων. Μέσα τους υπήρχαν μεγάλοι πίνακες φτιαγμένοι με την τεχνική opus sectile από λεπτό, αδιαφανές γυαλί.

• Διαστάσεις: περίπου 1,90 × 1,05 μ. (οι μεγαλύτεροι).
• Υλικό/τεχνική: κομμάτια γυαλιού κομμένα σε σχήματα (όπως στα βιτρό) και κολλημένα σε γύψινο υπόστρωμα πάνω σε τραχιά κεραμικά όστρακα.
• Συσκευασία: ζεύγη πινάκων με τις πρόσοψεις να εφάπτονται, στοιβαγμένα κατά 4–8 κιβώτια.

Τι απεικόνιζαν οι συνθέσεις

Τα θέματα χωρίζονταν σε ζώνες με ιερατικές και γεωμετρικές διακοσμήσεις, αλλά και εντυπωσιακές πολυχρωμίες:

• Αιγυπτιακές/νειλωτικές σκηνές: πάπυροι, λωτοί, ίριδες, υδρόβια πτηνά (πάπιες, φλαμίνγκο), κροκόδειλοι και μορφές σε υδροβιότοπους.
• Θαλάσσιες και παραθαλάσσιες σκηνές: πύργοι/πιθανοί φάροι, ψαράδες με δίχτυα ή πετονιές, πλοία, ψάρια και θαλασσινά με νατουραλιστικές λεπτομέρειες.
• Προσωπογραφίες σοφών: Όμηρος (OMH… POC), Πλάτων και Θεόφραστος, ως μέρος μιας δωδεκάμορφης σύνθεσης.

Χρονολόγηση, προέλευση και το «σταμάτημα του χρόνου»

Οι ειδικοί χρονολόγησαν το «φορτίο» στον 4ο αι. μ.Χ. και το συνέδεσαν με εργαστήρια της Αλεξάνδρειας. Πιθανόν οι πίνακες δεν τοποθετήθηκαν ποτέ στο κτίριο: ο σεισμός του 375 μ.Χ. φαίνεται ότι τους βύθισε επιτόπου. Συνολικά, κάλυπταν περίπου 150 τ.μ. και ζύγιζαν πάνω από 700 κιλά.

Γιατί είναι μοναδικοί

Οι πίνακες των Κεγχρεών είναι μέχρι σήμερα μοναδικοί ως προς το ότι προέρχονται από συστηματική ανασκαφή. Η τεχνική opus sectile –λεπτοκομμένο και λειασμένο υλικό εντοιχισμένο σε επιφάνειες– προαναγγέλλει την αισθητική μετάβαση: από την πολυτέλεια της ύστερης αρχαιότητας προς τα βυζαντινά ψηφιδωτά και τις τοιχογραφίες.

Πού τους βλέπω σήμερα

Οι αποκατεστημένοι πίνακες εκτίθενται στο Μουσείο Ισθμίων (Κορινθία), σε απόσταση περίπου 50′ οδικώς από την Αθήνα. Έτσι, ο επισκέπτης μπορεί να δει από κοντά μια ανεπανάληπτη σύζευξη τεχνικής, εικονογραφίας και ιστορικής συγκυρίας.

Κλείνοντας

Οι Κεγχρεές μαρτυρούν πώς η γεωγραφία γίνεται ιστορία: ένα λιμάνι που ένωσε κόσμους, κι ένα «παγωμένο» φορτίο γυαλιού που διηγήθηκε όσα δεν πρόλαβαν να ειπωθούν στους τοίχους του Νυμφαίου. Αν αγαπάς την αρχαιολογία της Κορινθίας, αυτή η ιστορία αξίζει να μπει ψηλά στο μενού σου.

Συχνές Ερωτήσεις