Ο Μύθος του Ηρός: Η Πλατωνική Θεωρία της Μετενσάρκωσης και η Επιλογή της Ζωής

Ο Μύθος του Ηρός, όπως τον αφηγείται ο Πλάτωνας στο δέκατο βιβλίο της «Πολιτείας», αποτελεί ένα από τα πιο αναλυτικά και πολυσυζητημένα κομμάτια της αρχαίας Ελληνικής γραμματείας. Μέσα από αυτή την εσχατολογική αφήγηση, ο Πλάτωνας όχι μόνο εκθέτει τις μεταφυσικές του απόψεις και την θεωρία της μετενσάρκωσης, αλλά παράλληλα αναδεικνύει τις επικρατούσες ηθικές αξίες, τις λαϊκές πεποιθήσεις και τις φιλοσοφικές επιρροές της εποχής του.

Ο φιλόσοφος φαίνεται να αντλεί στοιχεία από προφορικές παραδόσεις, τις ορφικές και πυθαγόρειες θεωρίες περί μετεμψύχωσης, καθώς και τις τελετουργίες των Ελευσινίων Μυστηρίων. Σύγχρονοι ερευνητές έχουν μάλιστα επισημάνει πιθανές επιδράσεις από τον Ζωροαστρισμό, την Ινδική φιλοσοφία και τον ασιατικό σαμανισμό.

Η Επιστροφή του Ηρός από τον Άλλο Κόσμο

Η ιστορία ξεκινά με τον Ηρ, τον Αρμένιο, ο οποίος σκοτώνεται σε πόλεμο. Δέκα μέρες μετά, το σώμα του βρίσκεται άθικτο, σε αντίθεση με των άλλων νεκρών. Μεταφέρεται στην πατρίδα του για αποτέφρωση και την δωδέκατη μέρα, λίγο πριν την καύση, επιστρέφει στη ζωή, διηγούμενος τις εκπληκτικές εμπειρίες του στον άλλο κόσμο.

Με την έξοδο της ψυχής του από το σώμα, ο Ηρ, μαζί με πλήθος άλλων ψυχών, φτάνει σε έναν τόπο όπου υπάρχουν δύο χάσματα στη Γη και δύο αντίστοιχα στον ουρανό.

Οι Μεταθανάτιες Δοκιμασίες των Ψυχών

Ο Μύθος του Ηρός μας λέει ότι στον τόπο της κρίσης οι ψυχές συναντούν τους αυστηρούς δικαστές: τον Μίνωα, τον Ραδάμανθυ και τον Αιακό. Εκείνοι, με απόλυτη δικαιοσύνη, καθορίζουν την τύχη κάθε ψυχής. Οι δίκαιοι κατευθύνονται προς το δεξιό μονοπάτι του ουρανού, φέροντας μια πινακίδα με την απόφαση των δικαστών. Αντίθετα, οι άδικοι οδηγούνται προς τα κάτω και αριστερά, με μια πινακίδα που αναγράφει όλες τις πράξεις τους.

Ο Ηρ, ειδικά, λαμβάνει εντολή να παραμείνει και να παρατηρήσει τα πάντα, καθώς πρόκειται να επιστρέψει στη ζωή για να διηγηθεί στους ανθρώπους όσα συμβαίνουν εκεί. Βλέπει ψυχές να ανεβαίνουν από τη γη γεμάτες σκόνη και ακαθαρσίες, και άλλες, καθαρές και ωραίες, να κατεβαίνουν από τον ουρανό. Όλες συγκεντρώνονται σε έναν όμορφο λειμώνα, ανταλλάσσοντας χαιρετισμούς και πληροφορίες. Όσες έρχονται από τη γη διηγούνται με δάκρυα και λυγμούς τα πάθη τους κατά τη χιλιετή τους πορεία στον κάτω κόσμο, ενώ όσες έρχονται από τον ουρανό περιγράφουν τις ανείπωτες ηδονές και την ομορφιά των θεαμάτων που απόλαυσαν.

Οι ψυχές που είχαν διαπράξει αδικήματα, όπως προδοσίες και κακουργήματα, τιμωρούνται δεκαπλάσια. Αντίστοιχα, οι ανταμοιβές για τις καλές πράξεις είναι επίσης δεκαπλάσιες. Ιδιαίτερα βαριές είναι οι ποινές για την ασέβεια προς γονείς ή θεούς και για τον φόνο. Ο Αρδιαίος, ο τύραννος της Παμφυλίας, ο οποίος είχε διαπράξει ανείπωτα κακουργήματα, δένεται χειροπόδαρα, σέρνεται πάνω σε αγκάθια και τελικά ρίχνεται στον Τάρταρο.

Η Πορεία προς την Μετενσάρκωση: Ο Άτρακτος της Ανάγκης

Ο Μύθος του Ηρός αναφέρει πως, μετά από επτά ημέρες στον Λειμώνα, οι ψυχές προχωρούν σε έναν ιδιαίτερο τόπο. Εκεί βλέπουν ένα φως, λαμπρότερο και καθαρότερο από το ουράνιο τόξο. Αυτό το φως εκτείνεται ως ένας ευθύς κίονας, συνδέοντας τον ουρανό και τη γη. Είναι ο σύνδεσμος που συγκρατεί την ουράνια περιφορά. Από αυτό το φως κρέμεται ο Άτρακτος της Ανάγκης. Αυτός ρυθμίζει όλες τις περιστροφές του σύμπαντος. Πρόκειται για την απόλυτη, πρωταρχική αιτία της συμπαντικής τάξης.

Ο σφόνδυλος του ατράκτου είναι κοίλος και περιέχει άλλους επτά σφονδύλους, οι οποίοι αντιστοιχούν στο ουράνιο στερέωμα και τις σφαίρες των πλανητών. Σε κάθε κύκλο των σφονδύλων κάθονται και περιστρέφονται Σειρήνες, η καθεμία εκπέμποντας μια μοναδική νότα. Οι οκτώ αυτές φωνές δημιουργούν μια αρμονία, τη γνωστή μουσική των ουράνιων σφαιρών. Την κυκλική κίνηση των σφονδύλων παρακολουθούν καθισμένες στα γόνατα της Ανάγκης οι τρεις Μοίρες, κόρες της Ανάγκης: η Λάχεση (μοιράζει το μέλλον), η Κλωθώ (κλώθει το νήμα της ζωής) και η Άτροπος (κόβει το νήμα της ζωής). Η Λάχεση τραγουδά τα παρελθόντα, η Κλωθώ τα παρόντα και η Άτροπος τα μέλλοντα.

Η Επιλογή της Ζωής και η Ελεύθερη Βούληση

Όταν οι ψυχές φτάνουν εκεί, πρέπει να παρουσιαστούν μπροστά στη Λάχεση. Ένας προφήτης τούς υποδεικνύει τη θέση και τη σειρά τους, και αφού παίρνει από τα γόνατα της Λάχεσης κλήρους και παραδείγματα ανθρώπινων βίων, αναφωνεί: “Η παρθένα Λάχεση, η κόρη της Ανάγκης σας λέει τα εξής:

Ψυχές εφήμερες, πρόκειται να αρχίσετε μια άλλη περίοδο ζωής, μέσα σε ένα θνητό σώμα. Δε θα σας εκλέξει η τύχη, αλλά εσείς θα εκλέξετε τη τύχη σας. Ο πρώτος που θα υποδείξει ο κλήρος θα εκλέξει πρώτος το βίο του, τον οποίο αμετάκλειτα θα πρέπει μετά να ακολουθήσει. Ο καθένας είναι υπεύθυνος για την εκλογή του. Ο θεός είναι αναίτιος“.

Η Ποικιλία των Βίων και η Σημασία της Επιλογής

Ο προφήτης ρίχνει τους κλήρους στις ψυχές (εκτός από τον Ήρα, στον οποίο απαγορεύεται να πάρει), και η καθεμία μαθαίνει τη σειρά της. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται μπροστά τους τα παραδείγματα των βίων, τα οποία είναι ποικίλα και πολύ περισσότερα από τον αριθμό των ψυχών. Υπάρχουν ζωές ανθρώπων και ζώων, τυραννίδες, ζωές επιφανών ή ασήμων, με πλούτη ή φτώχεια. Δεν υπάρχει προκαθορισμένη τάξη, καθώς η φύση κάθε ψυχής θα διαμορφωθεί από την επιλογή της. Ο προφήτης επισημαίνει ότι ακόμα και ο τελευταίος, αν επιλέξει με περίσκεψη, μπορεί να έχει μια υποφερτή ζωή, και ο πρώτος πρέπει να προσέξει.

Παραδείγματα Επιλογών: Από τον Ορφέα στον Οδυσσέα

Οι ψυχές συχνά επιλέγουν παρορμητικά. Επηρεάζονται από συνήθειες προηγούμενης ζωής. Ο Ορφέας, μισώντας τις γυναίκες, διάλεξε ζωή κύκνου. Ο Αίαντας ο Τελαμώνιος, θυμούμενος την κρίση των όπλων, έγινε λιοντάρι. Ο Αγαμέμνονας μεταμορφώθηκε σε αετό, απεχθανόμενος την ανθρώπινη ζωή.

Αντίθετα, ο Οδυσσέας, κουρασμένος από τα δεινά, απέρριψε κάθε φιλοδοξία. Διάλεξε τελευταίος την ήσυχη ζωή ιδιώτη. Όλες οι άλλες ψυχές την είχαν περιφρονήσει. Ο ίδιος δήλωσε πως θα την επέλεγε ακόμα κι αν διάλεγε πρώτος.

Από τα ζώα, άλλα έγιναν άνθρωποι. Άλλα παρέμειναν ζώα. Τα άδικα διάλεξαν άγρια ζώα, ενώ τα δίκαια τα ήμερα.

Η Επικύρωση της Μοίρας από τις Μοίρες

Αφού όλες οι ψυχές έχουν επιλέξει τις ζωές τους, έρχονται μπροστά στη Λάχεση, η οποία τους δίνει τον δαίμονα που διάλεξαν, ως φύλακα και βοηθό στη νέα τους ζωή. Ο δαίμονας οδηγεί την ψυχή στην Κλωθώ για να επικυρώσει την επιλεγμένη μοίρα, και μετά στην Άτροπο, η οποία την καθιστά αμετάκλητη. Από εκεί, χωρίς να τους επιτρέπεται πλέον να στραφούν πίσω, οι ψυχές περνούν κάτω από τον θρόνο της Ανάγκης.

Η Κάθοδος στη Ζωή και η Λήθη

Στη συνέχεια, οι ψυχές προχωρούν στο πεδίο της λήθης, έναν τόπο με φοβερό και πνιγηρό καύσωνα, χωρίς δέντρα ή φυτά. Το βράδυ κατασκηνώνουν κοντά στον ποταμό Αμέλητα, του οποίου το νερό δεν μπορεί να κρατηθεί σε κανένα δοχείο. Κάθε ψυχή έπρεπε να πιει συγκεκριμένη ποσότητα νερού. Κάποιες όμως ήπιαν περισσότερο και ξέχασαν αμέσως τα πάντα. Μετά κοιμήθηκαν. Τα μεσάνυχτα ακούστηκε τρομερή βροντή και σεισμός. Τότε οι ψυχές εκσφενδονίστηκαν, σαν διάττοντες αστέρες. Κατευθύνθηκαν στα μέρη όπου θα άρχιζαν τη νέα τους ζωή.

Ο Ηρ, ωστόσο, δεν επιτρέπεται να πιει από το νερό του Αμέλητα. Δεν θυμάται πώς ακριβώς επέστρεψε η ψυχή του στο σώμα του, αλλά ξυπνάει το πρωί ξαπλωμένος πάνω στην πυρά.

Ο Μύθος του Ηρός έχει πλούσια συμβολική γλώσσα. Προσφέρει βαθύτατο σχόλιο για την ελεύθερη βούληση. Τονίζει την ευθύνη των επιλογών μας. Αναδεικνύει την αιώνια δικαιοσύνη και την κυκλική φύση της ύπαρξης. Διαμορφώνει έτσι το πλαίσιο για την πλατωνική αντίληψη της ψυχής και της μοίρας.

Ο μύθος του Ηρός στην αρχαία Ελληνική και την μετάφραση παραπλεύρως θα τον βρείτε στο: Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

Επίσης μπορείτε να κατεβάσετε την σχετική Διπλωματική Εργασία της Αθανασίας Γιασουμή, Μύθος και Διαλεκτική στον Πλάτωνα, που αναλύει και ερμηνεύει το περιεχόμενο του μύθου του.

Πηγή: skafidaszaxos