Σήμερα, αναγνωρίζουμε ότι η νίκη του Αριστοτέλη επί του Δημόκριτου καθυστέρησε την επιστημονική πρόοδο για δύο ολόκληρες χιλιετίες. Πράγματι, η φιλοσοφική αυτή διαμάχη μεταξύ των δύο κορυφαίων αρχαίων Ελληνικών μυαλών, του Δημόκριτου και του Αριστοτέλη, αποτελεί ίσως το πιο ενδιαφέρον «τι θα είχε συμβεί αν» του δυτικού πολιτισμού. Υπήρξε σύγκρουση των δύο ανδρών για την ίδια τη φύση της ύλης.. Με αποτέλεσμα αυτή η διαφωνία να στείλει την επιστήμη σε μια ιστορική παράκαμψη 2.000 ετών.
Ο ένας, ο Δημόκριτος, μιλούσε για ένα σύμπαν γεμάτο αόρατα άτομα που είχαν κίνηση μέσα σε ένα κενό. Ο άλλος, ο Αριστοτέλης, το όραμά του ήταν ένας κόσμος από απτά, συνεχή στοιχεία. Τελικά, ο πιο διάσημος φιλόσοφος επικράτησε, και η επικράτησή του διαμόρφωσε βαθιά την πορεία της φυσικής και της ανθρώπινης γνώσης.
Ο Δημόκριτος Ανακαλύπτει τα «Άκοπα» Δομικά Στοιχεία
Η διαμάχη περιστράφηκε γύρω από ένα φαινομενικά απλό ερώτημα. Από τι είναι αποτελείτε πραγματικά ο κόσμος; .. Στην μία γωνία, ο Δημόκριτος, ένας οξυδερκής στοχαστής από τα Άβδηρα της Θράκης, έκανε ένα εκπληκτικό άλμα λογικής τον 5ο αιώνα π.Χ. Υποστήριξε ότι αν διαιρούσαμε ένα αντικείμενο σε όλο και μικρότερα κομμάτια, τελικά θα φτάναμε σε ένα σημείο όπου δεν θα μπορούσε να κοπεί άλλο. Ονόμασε αυτά τα θεμελιώδη, αδιαίρετα δομικά στοιχεία «άτομο» (από το Ελληνικό «άκοπο»). Κατά την άποψή του, το σύμπαν αποτελούσαν αυτά τα άτομα που είχαν κίνηση μέσα στο κενό.. Συγκρούονταν και αλληλοσυνδέονταν για να δημιουργήσουν όλα όσα βιώνουμε. Δημιούργησε έτσι ένα συγκλονιστικό, μηχανικό και αξιοσημείωτα σύγχρονο όραμα του κόσμου. Ένα όραμα που δεν ήθελε θεούς ή μαγεία για να εξηγήσει την ύλη. Αυτή η προσέγγιση αποτέλεσε μια ενέργεια βαθιάς καινοτομίας και θάρρους σε μια εποχή που οι άνθρωποι εμπιστεύονταν αποκλειστικά τα μάτια και τις αισθήσεις τους.
Ο Αριστοτέλης Προτείνει μια Διαισθητική Λογική: Τα Τέσσερα Στοιχεία
Στην άλλη γωνιά αυτής της διανοητικής διαμάχης ήταν ο Αριστοτέλης. Ως μαθητής του Πλάτωνα και δάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ασκούσε τεράστια επιρροή. Εξέτασε τις θεωρίες του Δημόκριτου, όμως δεν μπορούσε παρά να τις αμφισβητήσει. Συγκεκριμένα, η ίδια η ιδέα του «κενού» φάνηκε λογικά αδύνατη σε εκείνον, καθώς η φύση, κατά την κοσμοθεωρία του, απωθούσε το κενό (horror vacui). Επομένως, η θεωρία του Αριστοτέλη βασίστηκε σε όσα μπορούσαν να αντιληφθούν οι αισθήσεις. Υποστήριξε την ιδέα ότι όλα τα πράγματα είναι από τέσσερα βασικά στοιχεία. Γη, νερό, αέρας και φωτιά. Αυτά τα στοιχεία, όπως πίστευε, συνδυάζονταν μέσω ιδιοτήτων όπως το ζεστό, το κρύο, το υγρό και το ξηρό. Παρουσίασε ένα διαισθητικό και κομψό σύστημα που έμοιαζε να εξηγεί τέλεια τον κόσμο, διότι είχε νόημα για τον μέσο άνθρωπο.. Έβλεπαν το ξύλο (γη) να μπορεί να μετατραπεί σε φλόγα (φωτιά) και καπνό (αέρα).
Η Ισχύς της Ιδεολογίας και η Καθυστέρηση της Επιστήμης
Πώς, λοιπόν, η λιγότερο ακριβής θεωρία του Αριστοτέλη —όπως γνωρίζουμε σήμερα— συνέτριψε τόσο ολοκληρωτικά την εκπληκτικά πρωτοεπιστημονική ιδέα των ατόμων; .. Η απάντηση υπάρχει στην τεράστια επιρροή και την ιδεολογία. Ωστόσο, η νίκη του Αριστοτέλη επί του Δημόκριτου καθυστέρησε την επιστημονική πρόοδο, αφού το έργο του Πλατωνικού μαθητή διατηρήθηκε και, τελικά, κυριάρχησε ως η απόλυτη αλήθεια για την λειτουργία του κόσμου. Τα γραπτά του έθεσαν το θεμέλιο της εκπαίδευσης στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και δεν έγιναν δεκτά σχεδόν εξ ολοκλήρου από τους Ισλαμιστές και Χριστιανούς μελετητές. Επιπλέον, η τελεολογική του άποψη—ότι όλα έχουν έναν εγγενή σκοπό (τέλος)— ταίριαξε απόλυτα με τις θεολογικές διδασκαλίες που τους επέβαλαν στην Ευρώπη του Μεσαίωνα. Ένας κόσμος ορισμένος από σκοπό, δημιουργημένος από μια θεϊκή οντότητα, έγινε πολύ πιο εύκολα κατανοητός και πιστευτός από τον τυχαίο, χαοτικό χορό των ατόμων στο κενό που πρότεινε ο Δημόκριτος.
Η Ανάσταση της Ατομικής Θεωρίας
Συνεπώς, η ατομική θεωρία δεν έγινε δεκτή όχι μόνο ως λανθασμένη, αλλά και ως αθεϊστική και επικίνδυνη. Έτσι, τα γραπτά του Δημόκριτου χάθηκαν ως επί το πλείστον ή αποσιωπήθηκαν.. Επιβιώνοντας μόνο ως υποσημειώσεις στα έργα των επικριτών του, συμπεριλαμβανομένου του Αριστοτέλη. Εξαιτίας αυτού, η επιστήμη έμεινε εγκλωβισμένη σε ένα αριστοτελικό πλαίσιο που τελικά ήταν θεμελιωδώς ελαττωματικό. Για αιώνες, οι αλχημιστές προσπαθούσαν να μετατρέψουν τον μόλυβδο σε χρυσό βασιζόμενοι στις ιδέες του Αριστοτέλη για την αλλαγή στοιχείων.. Ενώ η επαναστατική αλήθεια των ατόμων παρέμεινε ανέγγιχτη.
Χρειάστηκαν αιώνες —και τα πειράματα στοχαστών της Αναγέννησης και επιστημόνων του 19ου αιώνα, όπως ο Τζον Ντάλτον— για να σαρωθεί τελικά το παλιό δόγμα και να αναστηθεί το επιστημονικό πνεύμα του Δημόκριτου. Τελικά, ο θρίαμβος της ατομικής θεωρίας επιβεβαίωσε την οξυδέρκεια του Δημόκριτου, υπενθυμίζοντάς μας εμφατικά ότι.. Η νίκη του Αριστοτέλη επί του Δημόκριτου καθυστέρησε την επιστημονική πρόοδο, μια πορεία που έμεινε χαμένη για αιώνες. Αυτή η ανατροπή αποδεικνύει ότι ακόμα και οι πιο ριζοσπαστικές ή αλλόκοτες ιδέες μπορεί τελικά να είναι σωστές.
