Νικηφόρος Λύτρας: Κορυφαίος Ζωγράφος

Νικηφόρος Λύτρας: Κορυφαίος Ζωγράφος και Δάσκαλος

Ο Νικηφόρος Λύτρας αναδεικνύεται ως κορυφαίος ζωγράφος και δάσκαλος της ζωγραφικής τον 19ο αιώνα (1832, Πύργος Τήνου – 13 Ιουνίου 1904, Αθήνα). Συνεπώς, σημαδεύει την τέχνη καθώς είναι εξέχων εκπρόσωπος της Σχολής του Μονάχου αλλά και πρωτοπόρος στη διαμόρφωση της διδασκαλίας των Καλών Τεχνών στην Ελλάδα.

Καταγωγή και Πρώτα Βήματα στην Τέχνη

Πράγματι, ο Νικηφόρος Λύτρας γεννήθηκε στον Πύργο της Τήνου το 1832, καθώς ήταν γιος ενός λαϊκού μαρμαρογλύπτη. Λόγω του ότι ο πατέρας του περιπλανιόταν στα Βαλκάνια, του μετέδωσε την αγάπη για την καλλιτεχνία. Ως εκ τούτου, ο νεαρός Νικηφόρος εκπλήσσει από μικρή ηλικία με το πλούσιο ταλέντο του όσους τον γνωρίζουν.

Νικηφόρος Λύτρας: Κορυφαίος Ζωγράφος - Αντιγόνη εμπρός στο νεκρό Πολυνείκη. Ιστορική ζωγραφική που δείχνει τη μορφή της Αντιγόνης να στέκεται δίπλα στο γυμνό σώμα του νεκρού αδελφού της, Πολυνείκη, σε σκοτεινό, δραματικό τοπίο. — Αντιγόνη εμπρός στο νεκρό Πολυνείκη (1865). Έργο του Νικηφόρου Λύτρα από την περίοδο των σπουδών του στο Μόναχο, βασισμένο στην αρχαία τραγωδία. Αρ. Έργου: Π.3758 – Κεντρικό Κτήριο της Εθνικής Πινακοθήκης.

Σπουδές: Από την Αθήνα στο Κέντρο της Ευρώπης

Σε ηλικία δεκαοκτώ ετών, το 1850, ο Λύτρας πηγαίνει στην Αθήνα με τον πατέρα του και εγγράφεται στο Σχολείο των Τεχνών (την μετέπειτα Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών). Εκεί, μαθαίνει ζωγραφική κοντά σε σπουδαίους δασκάλους όπως ο Γερμανός διευθυντής Λουδοβίκος Θείρσιος (Ludwig Thiersch), τους αδερφούς Μαργαρίτη και τον Ιταλό Ραφφαέλο Τσέκκολι (Raffaelo Ceccoli).

Στη συνέχεια, το 1860, μεταβαίνει στο Μόναχο με υποτροφία του βασιλιά Όθωνα, βρίσκοντας έτσι τον εαυτό του στην καρδιά της ευρωπαϊκής καλλιτεχνικής ζωής. Εκεί, σπουδάζει στη Βασιλική Ακαδημία των Καλών Τεχνών, έχοντας ως δάσκαλο τον Καρλ φον Πιλότυ (Karl von Piloty), τον βασικό εκπρόσωπο της ιστορικής ρεαλιστικής ζωγραφικής στη Γερμανία.

Νικηφόρος Λύτρας: Κορυφαίος Ζωγράφος (Τα Κάλαντα). Πίνακας με πέντε αγόρια με παραδοσιακές φορεσιές να παίζουν μουσικά όργανα και να τραγουδούν τα κάλαντα μπροστά σε έναν τοίχο, υπό το φως του φεγγαριού. — Καλήμέρα (ή Τα Κάλαντα, 1872). Ένας από τους διασημότερους ηθογραφικούς πίνακες του Νικηφόρου Λύτρα, που απεικονίζει την παράδοση των καλάντων.

Η Σημαντική Υποστήριξη και η Συνάντηση με τον Γύζη

Η έξωση του βασιλιά Όθωνα το 1862 προκαλεί τη διακοπή της υποτροφίας από το Ελληνικό κράτος. Ωστόσο, ο εύπορος βαρώνος Σιμών Σίνας, πρέσβης της Ελλάδας στη Βιέννη, αναλαμβάνει ευγενικά τα έξοδα των σπουδών του.

Το καλοκαίρι του 1865, λίγο πριν την επιστροφή του στην Ελλάδα, ο Λύτρας συναντά τον φίλο του Νικόλαο Γύζη, ο οποίος μόλις έχει φτάσει στο Μόναχο για να σπουδάσει και αυτός κοντά στον Πιλότυ. Επομένως, οι δύο ζωγράφοι επισκέπτονται μαζί εκθέσεις και μουσεία, ενώ παράλληλα ταξιδεύουν για λίγες ημέρες στις γραφικές εξοχές της Βαυαρίας.

Η Καταστροφή της Οθωμανικής Ναυαρχίδας. Δυναμική απεικόνιση Ελλήνων αγωνιστών σε βάρκα σε ταραγμένη θάλασσα, μπροστά σε ένα μεγάλο πλοίο που φλέγεται. — Η Καταστροφή της Οθωμανικής Ναυαρχίδας από τον Κανάρη (1863). Ένα δυναμικό έργο ιστορικής ζωγραφικής του Νικηφόρου Λύτρα, εμπνευσμένο από τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας του 1821.

Η Επιστροφή στην Αθήνα και η Διδασκαλία

Επιστρέφοντας στην Αθήνα, ο Λύτρας θα γίνει καθηγητής στην έδρα της Ζωγραφικής στο Σχολείο Καλών Τεχνών. Μάλιστα, κρατά τη θέση αυτή για 38 ολόκληρα χρόνια, καθώς διδάσκει με υποδειγματική ευσυνειδησία και ζήλο.

Πέραν του διδακτικού του έργου, όμως, ο Λύτρας πραγματοποιεί αρκετά ταξίδια.. Για παράδειγμα, το 1873 ταξιδεύει στη Σμύρνη και τη Μικρά Ασία μαζί με τον Γύζη. Αργότερα, ακολούθησαν ταξίδια στο Μόναχο και το Παρίσι, αλλά και στην Αίγυπτο το 1879.

Προσωπογραφία της Βασίλισσας Όλγας (1867). Η νεαρή βασίλισσα με γαλάζιο φόρεμα, δαντέλα και λουλούδια, μπροστά σε σκοτεινό φόντο. — Προσωπογραφία της Βασίλισσας Όλγας (1867). Ο Νικηφόρος Λύτρας απεικονίζει την Όλγα Κωνσταντίνοβνα σε ηλικία 16 ετών, εν όψει του γάμου της με τον Βασιλιά Γεώργιο Α΄.

Οικογενειακή Ζωή και Κληρονομιά

Εν συνεχεία, το φθινόπωρο του 1879, ο Λύτρας θα κάνει γάμο με την Ειρήνη Κυριακίδη, η οποία ήταν από τη Σμύρνη και ήταν κόρη εμπόρου. Από αυτόν τον γάμο, απέκτησαν έξι παιδιά.. Πέντε αγόρια (τον Αντώνιο, τον Νικόλαο, τον Όθωνα, τον Περικλή και τον Λύσανδρο) καθώς και μία κόρη, τη Χρυσαυγή. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο γιος του, Νικόλαος Λύτρας, ακολουθεί τα βήματα του πατέρα του, γινόμενος επίσης σπουδαίος ζωγράφος.

Επιστροφή από το Πανηγύρι της Πεντέλης. Οικογενειακή σκηνή σε δάσος με παραδοσιακές φορεσιές. Ο πατέρας είναι πάνω σε γάιδαρο παίζοντας μουσική, η μητέρα κρατάει δύο παιδιά, και ένας σκύλος τους ακολουθεί. — Επιστροφή από το Πανηγύρι της Πεντέλης (περ. 1870). Ένα από τα πιο σημαντικά ηθογραφικά έργα του Νικηφόρου Λύτρα που αποτυπώνει την οικογενειακή ζωή και τις παραδόσεις της εποχής.

Η Εξέλιξη του Ζωγραφικού Έργου

Αρχικά, κατά την περίοδο των σπουδών του στο Μόναχο, ο Λύτρας ασχολείται με την «ιστορική ζωγραφική», αντλώντας θέματα από την Ελληνική μυθολογία και ιστορία. Χαρακτηριστικά έργα αυτής της περιόδου αποτελούν «Ο απαγχονισμός του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄» και «Η Πηνελόπη διαλύει τον ιστό της».

Εν συνεχεία, με την επιστροφή του στην Ελλάδα, ο Λύτρας στρέφεται δυναμικά στις προσωπογραφίες και κατά συνέπεια αναδεικνύεται σε επίσημο προσωπογράφο της υψηλής Αθηναϊκής κοινωνίας. Μάλιστα, τα ολόσωμα μνημειακά πορτρέτα που φιλοτεχνεί (όπως για παράδειγμα των οικογενειών Σερπιέρη και Καυτατζόγλου) ανήκουν στα σημαντικότερα δείγματα της Ελληνικής ζωγραφικής του 19ου αιώνα.

Επιπλέον, ο Λύτρας εισηγείται στην Ελληνική τέχνη τις ηθογραφίες, αποτυπώνοντας σκηνές από την καθημερινή ζωή και τα ήθη, ενισχύοντας έτσι την ιδέα της ιστορικής συνέχειας των Ελλήνων. Επίσης, τα ταξίδια του σε Μικρά Ασία και Αίγυπτο εμπλουτίζουν τους πίνακές του με στοιχεία της μυστηριακής Ανατολής.

Προς το τέλος της ζωής του, οι πίνακές του αποκτούν μια μελαγχολία, εκφράζοντας θρησκευτικές ανησυχίες και μηνύματα θανάτου, με ασκητικές και μαυροντυμένες υπάρξεις να αντικαθιστούν τα νεανικά του πρότυπα.

Η Προσμονή. Πίνακας με γυναίκα με λευκά ρούχα να στέκεται ξυπόλητη, κοιτώντας έξω από ένα μικρό παράθυρο, με κρίνους σε γλάστρα δίπλα της. — Η Προσμονή (περ. 1878). Ένας συναισθηματικά φορτισμένος πίνακας του Νικηφόρου Λύτρα που αποτυπώνει την αγωνία και την ελπίδα μιας γυναίκας.

Αναγνώριση και Ηγετικός Ρόλος

Ο Λύτρας εργάστηκε με πλήρη ευσυνειδησία και γνώρισε νωρίς την αναγνώριση. Τιμήθηκε σε πλήθος εκθέσεων, όπως στις πανελλήνιες στο Ζάππειο και στις Παγκόσμιες Εκθέσεις του Παρισιού και της Βιέννης. Το 1903, μάλιστα, παρασημοφορείται με τον Χρυσό Σταυρό του Σωτήρος.

Πολλοί ζωγράφοι, που αργότερα διακρίθηκαν ακολουθώντας διαφορετικούς δρόμους, μαθήτευσαν κοντά του, όπως ο Γεώργιος Ιακωβίδης, ο Πολυχρόνης Λεμπέσης και ο Γεώργιος Ροϊλός.

Η πολύχρονη θητεία του στη Σχολή Καλών Τεχνών έθεσε τα θεμέλια για την ανάπτυξη της σύγχρονης Ελληνικής ζωγραφικής. Παρόλο που παρέμεινε προσκολλημένος στις αρχές του ακαδημαϊσμού του Μονάχου, προέτρεπε τους μαθητές του να είναι ανοιχτοί στις νέες τάσεις, σημαδεύοντας αποφασιστικά την πορεία της νεοελληνικής τέχνης. Όπως ο ίδιος έλεγε: «Η αγάπη προς το ωραίον είναι η γέφυρα μεταξύ Θεού και ανθρώπου».

Ο Γαλατάς (Ο Μπουζουξής). Άνδρας με παραδοσιακή φορεσιά, καθισμένος σε εσωτερικό χώρο, παίζει λαούτο, με έναν μεγάλο μεταλλικό κάδο στο προσκήνιο. — Ο Γαλατάς (ή Ο Μπουζουξής, 1895). Μία από τις τελευταίες ηθογραφίες του Νικηφόρου Λύτρα, που απεικονίζει έναν άνδρα σε εσωτερικό χώρο να παίζει μουσική.

Το Τέλος μιας Εποχής

Εν τέλει, ο Νικηφόρος Λύτρας πεθαίνει το καλοκαίρι του 1904, σε ηλικία 72 ετών, αφού υπέκυψε σε σύντομη ασθένεια. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι η ασθένεια πιθανώς ήταν μία δηλητηρίαση από τις χημικές ουσίες των χρωμάτων. Ως αποτέλεσμα, λίγους μήνες μετά τον θάνατό του, ο παλαιός του μαθητής, ο Γεώργιος Ιακωβίδης, αναλαμβάνει την έδρα του στο Πολυτεχνείο, συνεχίζοντας έτσι το διδακτικό του έργο. Η τέχνη του εξακολουθεί να τιμάται, όπως αποδεικνύεται από τη μεγάλη αναδρομική έκθεση του 1933 και την έκδοση γραμματοσήμου από τα Ελληνικά Ταχυδρομεία.

Πηγές

Σκόκος Κ. «Νικηφόρος Λύτρας», Εθνικόν Ημερολόγιον του έτους 1904, τόμ. 19ος (1904)
Μπίρης Η. Ο Νικηφόρος Λύτρας Κορυφαίος Ζωγράφος στο Πολυτεχνείο (1954)
Σώχος Ξ. Λεύκωμα Ελλήνων Καλλιτεχνών, «Νικηφόρος Λύτρας» (1930)
Οι Έλληνες Ζωγράφοι, εκδ. οίκος Μέλισσα, τόμ. Α΄ (1974)
Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, τόμ. 5ος – Εκδοτικη Αθηνών
Νικηφόρος Λύτρας wikipedia.org
Βιογραφικό του Νικηφόρου Λύτρα και άλλα στοιχεία.
Λύδια Βασιλειάδη (25 Νοεμβρίου 2006). «Νικηφόρος Λύτρας(1832-1904)»

Post Views: 204

Νικηφόρος Λύτρας: Κορυφαίος Ζωγράφος