Πώς η Σπάρτη κυριάρχησε στην Αρχαία Ελλάδα;
Για αιώνες, η απάντηση ήταν απλή: Οι Σπαρτιάτες ήταν ατρόμητοι πολεμιστές. Η εικόνα τους είχε συνδεθεί με ατσάλινη πειθαρχία, σκληρή εκπαίδευση και αντοχή στα πάντα. Όμως, τα τελευταία χρόνια, νέες μελέτες αμφισβητούν τον «μύθο της ανίκητης Σπάρτης». Πώς κατάφερε, λοιπόν, μια σχετικά μικρή και αγροτική πόλη να φτάσει στην κορυφή της ελληνικής ηγεμονίας και να διατηρήσει την εξουσία της για σχεδόν δύο αιώνες;
Η αρχή της ανόδου και οι πρώιμες μεταρρυθμίσεις
Η πορεία προς την κορυφή ξεκίνησε τον 6ο αιώνα π.Χ., με τη δημιουργία της Πελοποννησιακής Συμμαχίας. Οι νίκες στη μάχη έπαιξαν ρόλο, αλλά εξίσου σημαντικές ήταν οι θεσμικές καινοτομίες και η πολιτική σταθερότητα που επέβαλαν πρώιμες μεταρρυθμίσεις (πιθανόν υπό τον Λυκούργο). Το σπαρτιατικό σύστημα δημιούργησε κοινωνική συνοχή και επέτρεψε τη μαζική στρατιωτική κινητοποίηση.
Ο ρόλος της φήμης και η δύναμη της ψυχολογίας
Σύμφωνα με τον ιστορικό Eric Robinson, το μυστικό της Σπαρτιατικής ισχύος δεν ήταν μόνο τα όπλα ή οι νόμοι, αλλά η φήμη που έχτισαν οι ίδιοι οι Σπαρτιάτες και οι εχθροί τους! Οι μεγάλες νίκες στις Περσικές εκστρατείες και σε κομβικές μάχες καλλιέργησαν τον μύθο του ανίκητου στρατού. Αυτή η «μυστική συνταγή» λειτουργούσε ως ψυχολογικό όπλο. Οι αντίπαλοι απέφευγαν να αναμετρηθούν απευθείας με τους Σπαρτιάτες, ενώ οι σύμμαχοι προσκολλούνταν σε αυτούς για να μη βρεθούν απέναντί τους.
Η συνειδητή διαχείριση της εικόνας
Η Σπάρτη πρόσεχε να μη χαλάσει το κύρος της. Μετά από ήττες, οι Σπαρτιάτες έκαναν ό,τι μπορούσαν για να αποφύγουν δημόσια ταπείνωση και έκθεση. Αυτή η διαχείριση της εικόνας, είτε συνειδητή είτε όχι, συνέβαλε στο να διατηρηθεί ο μύθος της ανίκητης δύναμης. Ακόμα και οι ελάχιστοι Σπαρτιάτες που γίνονταν στρατηγοί σε συμμαχικές εκστρατείες αρκούσαν για να ηγηθούν ξένων στρατευμάτων, λόγω της φήμης τους.
Η δύναμη των συμμαχιών
Η φήμη της Σπάρτης λειτουργούσε σαν κόλλα που ένωνε τους συμμάχους της. Για πολλούς, η παρουσία των Σπαρτιατών στο πεδίο της μάχης ήταν συνώνυμη με τη νίκη. Επιπλέον, κανείς δεν ήθελε να βρεθεί απέναντί τους σε μια μεγάλη αναμέτρηση. Έτσι, με τα χρόνια, όλο και λιγότεροι τολμούσαν να εισβάλουν στη Λακωνία. Για αιώνες, αυτό το αόρατο τείχος αποδείχθηκε ανίκητο.
Η απότομη πτώση και το τέλος του μύθου
Όταν, όμως, η φήμη τραυματίστηκε σοβαρά (ιδίως μετά τη συντριβή των Σπαρτιατών στη μάχη των Λεύκτρων το 371 π.Χ.), όλα κατέρρευσαν. Η ψυχολογική ηγεμονία εξαφανίστηκε. Οι σύμμαχοι αποστάτησαν και οι εχθροί τόλμησαν να εισβάλουν. Η ισχύς που βασιζόταν στην εικόνα, εξαφανίστηκε μέσα σε λίγες στιγμές.
Συμπέρασμα: Το διαχρονικό μάθημα της Σπάρτης
Η περίπτωση της Σπάρτης αποδεικνύει πως η εξουσία δεν στηρίζεται μόνο στη στρατιωτική δύναμη ή στους θεσμούς, αλλά κυρίως στην αντίληψη των άλλων. Ο μύθος και η φήμη μπορούν να στηρίξουν μια υπερδύναμη, αλλά είναι εύθραυστα: μία μεγάλη ήττα αρκεί για να καταρρεύσουν όλα.
