Αντιγόνη και Πολυνείκης

Η Τραγική Κληρονομιά

Η αρχαία τραγωδία «Αντιγόνη» του Σοφοκλή εξερευνά τη βαθιά και ολέθρια σχέση που έχουν η Αντιγόνη και Πολυνείκης, ως απόγονοι του καταραμένου Οίκου των Λαβδακιδών. Αυτή η αδελφική σχέση, επιπλέον, πυροδοτεί τη σύγκρουση που καθορίζει ολόκληρη την πλοκή του έργου. Η μοίρα της οικογένειας, βαριά από την αιμομιξία και την πατροκτονία του Οιδίποδα, βαραίνει τους ώμους της νέας γενιάς. Συγκεκριμένα, η διαμάχη για τον θρόνο της Θήβας οδηγεί τα δύο αδέλφια, Ετεοκλή και Πολυνείκη, σε έναν εμφύλιο πόλεμο.. Ο οποίος θέτει τις βάσεις για την τραγωδία.

Η Διαταγή του Κρέοντα

Μετά τον αλληλοσκοτωμό των δύο αδελφών στη μάχη, ο νέος βασιλιάς της Θήβας, Κρέοντας, αναλαμβάνει την εξουσία. Αμέσως, ο Κρέοντας επιδιώκει να επιβάλει την τάξη και να στείλει ένα σαφές μήνυμα κατά της προδοσίας. Εκδίδει, λοιπόν, μια αυστηρή διαταγή.. Ο Ετεοκλής, ως υπερασπιστής της πόλης, λαμβάνει όλες τις νεκρικές τιμές, αλλά ο Πολυνείκης, ως ο επιτιθέμενος και προδότης, παραμένει άταφος. Ο βασιλιάς απαγορεύει ρητά την ταφή του, αφήνοντας το σώμα του βορά στα όρνια και στα σκυλιά.

Η Υπέρβαση του Ανθρώπινου Νόμου

Η Αντιγόνη, ωστόσο, αρνείται κατηγορηματικά να υπακούσει σε αυτή την απάνθρωπη διαταγή. Πιστεύει ακράδαντα ότι οι άγραφοι, θεϊκοί νόμοι της οικογενειακής ευσέβειας και της ταφής υπερισχύουν κατά πολύ των εγκόσμιων νόμων του Κρέοντα. Η βαθιά αγάπη που συνδέει την Αντιγόνη και Πολυνείκης την ωθεί να αψηφήσει συνειδητά τον θάνατο. Γι’ αυτόν τον λόγο, παρά τις προειδοποιήσεις της αδελφής της, Ισμήνης, η Αντιγόνη προχωρά μόνη της και καλύπτει συμβολικά το σώμα του αδελφού της με χώμα, εκτελώντας τις απαραίτητες ιερές τελετές.

Η Σύγκρουση Ηθικής και Εξουσίας

Η πράξη της Αντιγόνης, όπως είναι φυσικό, προκαλεί την οργή του Κρέοντα και φέρνει τις δύο μορφές σε μετωπική σύγκρουση. Αυτή η σύγκρουση αντιπροσωπεύει τη διαχρονική διαμάχη μεταξύ της ατομικής συνείδησης και της κρατικής εξουσίας. Από τη μία πλευρά, η Αντιγόνη υπερασπίζεται την ηθική, την οικογενειακή πίστη και τη θεία τάξη. Από την άλλη πλευρά, ο Κρέοντας υπερασπίζεται τον νόμο της πόλης, την σταθερότητα του κράτους και την εξουσία του ως ηγεμόνα. Η αλαζονεία του (ύβρις), εντούτοις, τον τυφλώνει και τον εμποδίζει να δει την ορθότητα των θεϊκών επιταγών.

Η Αναπόφευκτη Κάθαρση

Ο Κρέοντας καταδικάζει την Αντιγόνη σε θάνατο, διατάζοντας τον εγκλεισμό της σε μια σπηλιά. Τελικά, ο μάντης Τειρεσίας φτάνει και προειδοποιεί τον βασιλιά ότι οι θεοί απορρίπτουν τις πράξεις του και ότι η πόλη υποφέρει από μίασμα. Ο Κρέοντας, αν και με καθυστέρηση, συνειδητοποιεί το τρομερό του σφάλμα και αλλάζει γνώμη. Δυστυχώς, η τραγωδία έχει ήδη γίνει. Η Αντιγόνη αυτοκτονεί. Συνεπώς, ο γιος του Κρέοντα, Αίμονας, και η γυναίκα του, Ευρυδίκη, ακολουθούν τον δρόμο του θανάτου.. Βυθίζοντας τον βασιλιά στην απόλυτη απόγνωση. Η ιστορία από την Αντιγόνη και Πολυνείκης καταλήγει, έτσι, σε πλήρη καταστροφή, διδάσκοντας με τον πιο σκληρό τρόπο τον σεβασμό που οφείλουν οι θνητοί στους αιώνιους νόμους.

Η Απεικόνιση της Οδύνης και της Αποφασιστικότητας

Αυτός ο επιβλητικός πίνακας του Νικηφόρου Λύτρα από το 1865, τιτλοφορούμενος “Η Αντιγόνη προ του νεκρού Πολυνείκη“, μεταφέρει τη βαθιά οδύνη και την τραγική αποφασιστικότητα της Αντιγόνης. Συγκεκριμένα, μέσα σε ένα δραματικά φωτισμένο τοπίο, γεμάτο σκιές και μια αίσθηση απομόνωσης, η μορφή της Αντιγόνης αναδύεται με οδύνη, σκυμμένη πάνω από το άψυχο κορμί του αδελφού της. Επιπλέον, ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί έντονες αντιθέσεις φωτός και σκιάς.. Καθώς επιδιώκει να τονίσει τόσο τη θνησιμότητα του Πολυνείκη όσο και την ψυχική δύναμη της Αντιγόνης μπροστά στην ηθική της επιταγή. Γι’ αυτό τον λόγο, το έργο αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα του κλασικισμού και του ακαδημαϊκού ρεαλισμού της εποχής.

Λύτρας Νικηφόρος (1832 – 1904)

Αντιγόνη και Πολυνείκης, 1865
Λάδι σε μουσαμά, 109 x 157 εκ.

Αρ. Έργου: Π.3758 – Κεντρικό Κτήριο της Εθνικής Πινακοθήκης