Robin Osborne και η αθηναϊκή εικονογραφία αθλητισμού: Σύγχρονη ματιά στην αρχαία ελληνική τέχνη

Η έννοια της «μη ανταγωνιστικής αθλητικής ημέρας»

Τα τελευταία χρόνια, η ιδέα των «μη ανταγωνιστικών αθλητικών ημερών» έχει γίνει κοινή σε πολλά σχολεία, ιδιαίτερα στη Βρετανία. Σε τέτοιες εκδηλώσεις, η συμμετοχή μετράει περισσότερο από τη νίκη. Δεν υπάρχουν βραβεία για τους νικητές, αλλά όλοι επιβραβεύονται απλώς επειδή λαμβάνουν μέρος. Αυτή η προσέγγιση προκαλεί συχνά συζητήσεις: Είναι σωστό να μην επιβραβεύονται οι άριστοι; Τι μήνυμα στέλνει αυτό στους νέους;

Αντίστοιχα φαινόμενα στην αρχαία Αθήνα;

Όσο κι αν φαίνεται περίεργο, μια αντίστοιχη αλλαγή στη στάση απέναντι στον αθλητισμό παρατηρούμε και στην αρχαία Αθήνα. Αν εξετάσουμε την εικονογραφία στα αθηναϊκά ερυθρόμορφα αγγεία, θα διαπιστώσουμε μια μετάβαση: Από την έντονη προβολή του ανταγωνισμού και της νίκης, σε μια πιο ήπια, «μη ανταγωνιστική» προσέγγιση του αθλητισμού.

Η πρώιμη περίοδος: Ο ανταγωνισμός και η νίκη ως αξίες

Στα τέλη του 6ου και στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ., οι Αθηναίοι ζωγράφοι ερυθρόμορφων αγγείων απεικονίζουν συχνά σκηνές αθλητών που διαγωνίζονται ή προετοιμάζονται για τους αγώνες. Οι παραστάσεις αυτές αναδεικνύουν τον ανταγωνισμό, τη δύναμη, και τη δόξα του νικητή. Οι νικητές συχνά βραβεύονται με στεφάνια δάφνης, ενώ γύρω τους γιορτάζεται η επιτυχία τους. Ο αθλητής είναι πρότυπο προς μίμηση, εντυπωσιάζει το κοινό, και ξεχωρίζει από το πλήθος.

Ο ρόλος της κοινωνικής διάκρισης

Εκτός από τον αθλητικό ανταγωνισμό, τα αγγεία της εποχής παρουσιάζουν και το κοινωνικό status που αποφέρει η νίκη. Συχνά, ο νέος νικητής γίνεται αντικείμενο θαυμασμού από μεγαλύτερους άνδρες ή διεκδικεί κοινωνικές ή ερωτικές ανταμοιβές. Ο αθλητισμός δεν αφορά μόνο τη φυσική υπεροχή, αλλά και την κοινωνική ανέλιξη.

Η αλλαγή μετά τους Περσικούς Πολέμους

Κάπου μετά τους Περσικούς Πολέμους, δηλαδή γύρω στο 470-460 π.Χ., η εικονογραφία αλλάζει ριζικά. Έτσι, οι σκηνές του έντονου ανταγωνισμού, της βράβευσης και της διάκρισης μειώνονται σημαντικά. Αντίθετα, βλέπουμε πλέον όλο και περισσότερες εικόνες νεαρών ανδρών που απλώς στέκονται, συζητούν ή γυμνάζονται χωρίς ιδιαίτερη ένταση ή σαφή στόχο τη νίκη. Επομένως, ο αθλητισμός φαίνεται πλέον περισσότερο ως καθημερινή ρουτίνα και όχι ως μέσο κοινωνικής διάκρισης.

Από τον ανταγωνισμό στη συμμετοχή

Τι οδήγησε, λοιπόν, σε αυτή την αλλαγή; Σε μεγάλο βαθμό, η απάντηση βρίσκεται στις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις της Αθήνας. Καθώς η αθηναϊκή δημοκρατία εξελισσόταν, άρχισε να δίνει έμφαση στη συμμετοχή όλων και όχι μόνο στη διάκριση των λίγων. Έτσι, το σημαντικό στοιχείο έγινε το «να παίρνεις μέρος», και όχι απαραίτητα το να κερδίζεις. Με αυτόν τον τρόπο, η εικόνα του αθλητή-νικητή υποχώρησε και τη θέση της πήρε ο αθλητής-συμμετέχων.

Η τέχνη ως αντανάκλαση των αξιών

Η τέχνη στην αρχαία Αθήνα δεν αντανακλούσε μόνο το αισθητικό ιδεώδες της εποχής, αλλά και τις αλλαγές στον τρόπο ζωής και στις κοινωνικές αξίες. Τα αγγεία και τα αγάλματα λειτουργούν ως ιστορικές πηγές που μας αποκαλύπτουν την εξέλιξη της αθηναϊκής κοινωνίας και τις νέες στάσεις απέναντι στον αθλητισμό.

Συμπέρασμα

Η μετάβαση από τον ανταγωνισμό στη συμμετοχή, από τη βράβευση στη συλλογική εμπειρία, καθρεφτίζεται όχι μόνο στα σχολεία του σήμερα, αλλά και στην εικονογραφία της αρχαίας Αθήνας. Μέσα από την τέχνη μπορούμε να δούμε πώς αλλάζουν οι αξίες και πώς ο αθλητισμός συνδέεται με την ταυτότητα της κοινωνίας.