Εισαγωγή
Το νερό, πηγή ζωής αλλά και καταστροφής, κατέχει κεντρική θέση στις μυθολογίες όλου του κόσμου. Από την αρχαία Μεσοποταμία έως την Ελλάδα και από την Ινδία έως τη Σκανδιναβία, συναντάμε ιστορίες κατακλυσμών που εξηγούν την τιμωρία των ανθρώπων και την αναγέννηση της ανθρωπότητας.
Ο Κατακλυσμός του Νώε
Στην εβραϊκή παράδοση, ο Θεός αποφασίζει να αφανίσει την ανθρωπότητα λόγω των αμαρτιών της. Μόνο ο Νώε, δίκαιος και ενάρετος, επιλέγεται να χτίσει την κιβωτό. Εκεί σώζεται με την οικογένειά του και τα ζώα. Όταν τα νερά υποχωρούν, ξεκινά μια νέα εποχή για το ανθρώπινο γένος. Οι πρώτες αναφορές στον Νώε χρονολογούνται περίπου στον 7ο αιώνα π.Χ.
Ο Δευκαλίων και η Πύρρα
Στην ελληνική παράδοση, ο Δίας αποφασίζει να καθαρίσει τη γη από την αμαρτία. Ο Δευκαλίων, γιος του Προμηθέα, και η σύζυγός του Πύρρα κατασκευάζουν μια ξύλινη λάρνακα και επιβιώνουν στον κατακλυσμό. Όταν τα νερά υποχωρούν, οι δυο τους πετούν πέτρες πίσω από την πλάτη τους. Από τις πέτρες του Δευκαλίωνα γεννιούνται οι άντρες, και από της Πύρρας οι γυναίκες. Έτσι ανανεώνεται το ανθρώπινο γένος.
Ο Σουμεριακός Ζίου Σούντρα
Στη Μεσοποταμία, οι θεοί αποφασίζουν να καταστρέψουν την ανθρωπότητα. Η θεά Νίντου και ο θεός Ένκι προειδοποιούν τον ενάρετο Ζίου Σούντρα. Εκείνος χτίζει κιβωτό, επιβιώνει επτά ημέρες και νύχτες στον κατακλυσμό και ξεκινά έναν νέο, καθαρό κόσμο. Η ιστορία διασώζεται σε σουμεριακή πινακίδα του 2000 π.Χ.
Ο Βάι Βασβάτα στην ινδουιστική παράδοση
Στην Ινδία, ο θεός Μπίσου προειδοποιεί τον ηθικό Βάι Βασβάτα. Με κιβωτό γλιτώνει από τον κατακλυσμό και από αυτόν ξεκινά η νέα ανθρωπότητα. Και εδώ βλέπουμε τον ίδιο πυρήνα: καταστροφή λόγω αμαρτίας και αναγέννηση μέσω ενός εκλεκτού.
Η πλημμύρα αίματος στη Σκανδιναβία
Στη σκανδιναβική μυθολογία, οι θεοί σκοτώνουν τον γίγαντα Υμιρ. Το αίμα του πλημμυρίζει τον κόσμο. Ο γίγαντας Μπέργκλεμερ με τη γυναίκα του κατασκευάζουν ξύλινη κιβωτό και διασώζονται. Η αφήγηση εδώ δεν συνδέεται με αμαρτίες αλλά με κοσμογονική σύγκρουση.
Γιατί τόσες όμοιες παραδόσεις;
Οι ομοιότητες ανάμεσα σε μύθους από τόσο διαφορετικούς πολιτισμούς θέτουν ένα μεγάλο ερώτημα: γιατί σχεδόν όλοι μιλούν για έναν παγκόσμιο κατακλυσμό;
Ερμηνείες και θεωρίες
- Λιώσιμο των πάγων: μετά την τελευταία εποχή των παγετώνων, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας προκάλεσε καταστροφικές πλημμύρες που πέρασαν στη συλλογική μνήμη.
- Τοπικά φυσικά φαινόμενα: όπως η έκρηξη της Σαντορίνης το 1600 π.Χ., που δημιούργησε τσουνάμι στο Αιγαίο.
- Πτώση ουράνιου σώματος: η πρόσκρουση στον κρατήρα Μπέρκλι (3000 π.Χ.) πιθανόν δημιούργησε γιγαντιαία τσουνάμι.
Καμία απάντηση δεν είναι οριστική, όμως όλες δείχνουν ότι οι μύθοι πηγάζουν από πραγματικά γεγονότα, ερμηνευμένα μέσα από το πρίσμα της θρησκείας και της μυθολογίας.
