Σύνοψη
- Η λέξη “παράδεισος” προέρχεται από το περσικό *pairi-daēza* = περίκλειστος κήπος.
- Οι πρώτοι παραδείσιοι κήποι εμφανίστηκαν στη Μεσοποταμία και την Περσία.
- Ο Κύρος ο Μέγας δημιούργησε τους πρώτους βασιλικούς κήπους στο Παζαργάδ.
- Οι Κρεμαστοί Κήποι της Βαβυλώνας ήταν το απόλυτο θαύμα της αρχαιότητας.
- Η παράδοση συνεχίστηκε με τους Σασανίδες και αργότερα στην ισλαμική εποχή.
- Σήμερα, περσικοί κήποι αποτελούν Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Χρονολόγιο
- 2000 π.Χ. – Ο Κήπος των Θεών στο έπος του Gilgamesh.
- 550 π.Χ. – Ο Κύρος ο Μέγας ιδρύει το Παζαργάδ με βασιλικούς κήπους.
- 605–562 π.Χ. – Κατασκευή των Κρεμαστών Κήπων της Βαβυλώνας.
- 407 π.Χ. – Ο Ξενοφών καταγράφει την εντύπωση των ελληνικών στρατηγών στους περσικούς κήπους.
- 224–651 μ.Χ. – Οι Σασανίδες συνεχίζουν την παράδοση παραδείσιων κήπων.
- 7ος αιώνας μ.Χ. – Η ισλαμική παράδοση υιοθετεί το πρότυπο του chahar-bagh.
- Σήμερα – Περσικοί κήποι αναγνωρίζονται ως Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς.
Η έννοια του παραδείσου και οι απαρχές του
Ο μύθος του παραδείσου, ενός τόπου ομορφιάς, αφθονίας και γαλήνης, εμφανίζεται σε πολλές αρχαίες παραδόσεις. Από τον Κήπο των Θεών στο έπος του Gilgamesh έως τον Κήπο της Εδέμ στη Βίβλο, οι παραδείσιοι κήποι παρουσιάζονται ως ιδανικοί χώροι, σύμβολα τελειότητας και πνευματικής πληρότητας.
Pairi-daēza: Η περσική καταγωγή της λέξης “Παράδεισος”
Η αγγλική λέξη paradise προέρχεται από την παλαιά περσική λέξη pairi-daēza, που σημαίνει “περίκλειστος κήπος”. Οι ρίζες της βρίσκονται στη Μεσοποταμία και την Περσία. Οι πρώτες αναφορές σε τέτοιους κήπους συναντώνται στο έπος του Gilgamesh (2000 π.Χ.), ενώ θεωρείται ότι επηρέασαν και τη βιβλική αφήγηση του Κήπου της Εδέμ.
Οι βασιλικοί κήποι των Αχαιμενιδών
Την περίοδο της δυναστείας των Αχαιμενιδών (550–330 π.Χ.), οι βασιλικοί κήποι γνώρισαν ιδιαίτερη άνθηση. Ο Κύρος ο Μέγας κατασκεύασε στο Παζαργάδ ένα εντυπωσιακό συγκρότημα με κήπους, κανάλια, γέφυρες και πισίνες. Οι κήποι ήταν χωρισμένοι σε τέσσερα μέρη, συμβολίζοντας τα τέσσερα σημεία της αυτοκρατορίας του.
Σύμφωνα με τον Ξενοφώντα, ο Κύρος φύτευσε ο ίδιος τα δέντρα σε έναν από αυτούς τους κήπους, δείχνοντας ότι ο παραδείσιος χώρος δεν ήταν μόνο επίδειξη ισχύος αλλά και προσωπική ενασχόληση.
Οι Κρεμαστοί Κήποι της Βαβυλώνας
Ο πιο διάσημος παραδείσιος κήπος της αρχαιότητας ήταν οι Κρεμαστοί Κήποι της Βαβυλώνας, που θεωρούνται ένα από τα Επτά Θαύματα του Αρχαίου Κόσμου. Σύμφωνα με τις παραδόσεις, ο Ναβουχοδονόσορ Β΄ (605–562 π.Χ.) τους δημιούργησε με εντυπωσιακά μηχανικά συστήματα άρδευσης από τον Ευφράτη ποταμό. Σε άλλες εκδοχές, χτίστηκαν για να θυμίζουν σε μία Περσίδα βασίλισσα την πατρίδα της.
Οι Σασανίδες και η συνέχεια της παράδοσης
Κατά τη δυναστεία των Σασανιδών (224–651 μ.Χ.), οι παράδεισοι κήποι συνέχισαν να κοσμούν τα παλάτια των βασιλέων. Ο Κhosrow II (590–628 μ.Χ.) έκτισε το μεγαλοπρεπές παλάτι στο Qasr-e Shirin, σχεδόν ολοκληρωτικά μέσα σε παραδείσιο κήπο.
Θρησκευτικός και συμβολικός ρόλος
Οι κήποι αυτοί είχαν βαθύ συμβολισμό. Ο τετραμερής διαχωρισμός τους αντιπροσώπευε τα τέσσερα στοιχεία της ζωροαστρικής κοσμοθεωρίας: γη, νερό, αέρα και φωτιά. Παράλληλα, αποτελούσαν προεικόνιση του παραδείσου στη μετά θάνατον ζωή και λειτουργούσαν ως καταφύγιο μέσα σε σκληρά και άνυδρα τοπία.
Η ισλαμική παράδοση και η συνέχεια
Μετά την ισλαμική κατάκτηση (7ος αιώνας μ.Χ.), το πρότυπο του περσικού παραδείσιου κήπου (chahar-bagh) διατηρήθηκε και εξελίχθηκε. Οι κήποι συμβόλιζαν τον επίγειο παράδεισο, όπως περιγράφεται και στο Κοράνι. Σήμερα, εννέα περσικοί κήποι συγκαταλέγονται στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Συχνές Ερωτήσεις
Η λέξη προέρχεται από το περσικό pairi-daēza, που σημαίνει “περίκλειστος κήπος”.
Οι πρώτες αναφορές βρίσκονται στο έπος του Gilgamesh (2000 π.Χ.) και αργότερα στους κήπους του Κύρου του Μεγάλου.
Παρά τις πηγές, οι αρχαιολόγοι δεν έχουν βρει οριστικά στοιχεία για την ύπαρξή τους, αλλά θεωρούνται πιθανότατα υπαρκτό θαύμα.
Συμβόλιζε την αυτοκρατορική εξουσία, τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και τα τέσσερα στοιχεία της ζωροαστρικής κοσμοθεωρίας.
Ναι, εννέα παραδείσιοι κήποι του Ιράν έχουν ενταχθεί στη λίστα της UNESCO.
