Εισαγωγή
Η ιστορία της Σφίγγας και του Οιδίποδα αποτελεί μία από τις πιο δημοφιλείς αφηγήσεις της ελληνικής μυθολογίας. Το μυθικό τέρας, με σώμα λιονταριού, κεφάλι γυναίκας και φτερά πουλιού, τρομοκρατούσε τη Θήβα με τα αινίγματά του. Ωστόσο, σύμφωνα με τον αρχαίο συγγραφέα Παλαίφατο, η πραγματικότητα ίσως να ήταν εντελώς διαφορετική.
Ο Παλαίφατος και η μέθοδός του
Ο Παλαίφατος δεν επινοούσε αυθαίρετα νέες εκδοχές· αντίθετα, ταξίδευε σε διάφορους τόπους, ρωτούσε ντόπιους και ηλικιωμένους, συνέκρινε προσεκτικά τις αφηγήσεις τους και αναζητούσε τον ιστορικό πυρήνα πίσω από τους μύθους. Στο έργο του «Περί Απίστων» επιχειρεί να εξηγήσει με λογική και συνέπεια διάσημες ιστορίες, συνδέοντας τα γεγονότα και απογυμνώνοντάς τες από κάθε υπερφυσικό στοιχείο.
Η κλασική εκδοχή του μύθου
Σύμφωνα με την παράδοση, η Σφίγγα στάλθηκε από τους θεούς για να τιμωρήσει τους Θηβαίους. Καθόταν στο Φίκιον όρος και σταματούσε όποιον περνούσε, θέτοντας το περίφημο αίνιγμα:
«Τι είναι αυτό που το πρωί περπατά στα τέσσερα, το μεσημέρι στα δύο και το βράδυ στα τρία;»
Όποιος αποτύγχανε να απαντήσει, πλήρωνε με τη ζωή του. Ο Οιδίποδας έδωσε τη σωστή απάντηση —ο άνθρωπος— και η Σφίγγα αυτοκτόνησε.
Η εκδοχή του Παλαίφατου
Ο Παλαίφατος απορρίπτει το τέρας και τους γρίφους. Η «Σφίγγα» ήταν, λέει, μια αμαζόνα και σύζυγος του Κάδμου. Όταν εκείνος παντρεύτηκε την Αρμονία, η Σφίγγα αντέδρασε. Μαζί με συμμάχους, ανέβηκε στο Φίκιον όρος και επιτίθετο αιφνιδιαστικά στους Θηβαίους.
Η λέξη «αίνιγμα» στην αρχαιότητα σήμαινε και «ενέδρα». Έτσι, οι επιθέσεις της καταγράφηκαν αργότερα ως «γρίφοι». Ο Οιδίποδας, έμπειρος πολεμιστής, κατάφερε να την παγιδεύσει και να τη σκοτώσει. Με τον καιρό, το ιστορικό γεγονός μετατράπηκε σε μυθική αφήγηση.
Η λογική πίσω από την απομυθοποίηση
Ο Παλαίφατος απορρίπτει την ύπαρξη ενός φανταστικού τέρατος, καθώς θεωρεί ότι οι Θηβαίοι δεν θα άφηναν ποτέ ένα πλάσμα να τους εξοντώνει χωρίς να το πλήξουν από απόσταση. Επιπλέον, με αυτή τη λογική, παρουσιάζει μια πιο ρεαλιστική εκδοχή και ταυτόχρονα αποκαλύπτει πώς οι μύθοι, μέσα από τον χρόνο, μετατρέπουν ιστορικά γεγονότα σε ισχυρές αλληγορικές αφηγήσεις.
Μπόνους: Η Πανδώρα χωρίς το κουτί
Σύμφωνα με τον Παλαίφατο, η Πανδώρα δεν ήταν η πρώτη γυναίκα που δημιούργησαν οι θεοί, αλλά μια πλούσια Ελληνίδα που χρησιμοποιούσε πηλό στο πρόσωπο για καλλωπισμό. Ήταν η πρώτη που έκανε κάτι τέτοιο, και η φήμη της οδήγησε στη μυθολογική υπερβολή.
Συμπέρασμα
Η προσέγγιση του Παλαίφατου δείχνει πώς η λογική μπορεί να φωτίσει τον πυρήνα πίσω από θρύλους και παραδόσεις. Ο Παλαίφατος παρουσιάζει τη Σφίγγα, τον Οιδίποδα και την Πανδώρα σε μια νέα οπτική, δίνοντάς τους διαφορετική διάσταση και ενώνοντας με δεξιοτεχνία τον ιστορικό πυρήνα με τον μύθο.
