Ο Ερωτών τη Σφίγγα – Ο πίνακας του Elihu Vedder που κανείς δεν μπορεί να εξηγήσει

Μια εικόνα γεμάτη μυστήριο

Η Αίγυπτος υπήρξε πάντα τόπος μυστηρίων, γεμάτος ιστορίες θαμμένες στην άμμο και σύμβολα που μένουν ακατανόητα. Ένα έργο του 1863, ο “Ερωτών τη Σφίγγα” του Αμερικανού ζωγράφου Elihu Vedder, συγκεντρώνει όλα αυτά τα αινίγματα σε μία σκηνή.

Ο πίνακας δεν είναι γνωστός στο ευρύ κοινό, όμως ασκεί μια ιδιαίτερη έλξη. Η εικόνα ενός άνδρα που ακούει τη Σφίγγα, με φόντο μια άδεια έρημο, ξυπνά ερωτήματα χωρίς απαντήσεις.

Ο καλλιτέχνης και η έμπνευσή του

Ο Elihu Vedder (1836–1923) γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη και σπούδασε κυρίως στην Ιταλία. Επηρεάστηκε από την Αναγέννηση αλλά και από πιο σκοτεινά, φιλοσοφικά ρεύματα του 19ου αιώνα. Δεν ήταν μόνο ζωγράφος· έγραφε ποίηση και αναζητούσε το αόρατο, το συμβολικό και το μυστηριώδες.

Ανήκε σε μια γενιά καλλιτεχνών που δεν ήθελαν απλώς να αποτυπώσουν την πραγματικότητα, αλλά να εξερευνήσουν το τι κρύβεται πίσω της. Ενώ άλλοι δημιουργοί της εποχής έβλεπαν την Αίγυπτο ως εξωτικό σκηνικό, ο Vedder χρησιμοποίησε το αιγυπτιακό μοτίβο για να θέσει υπαρξιακά ερωτήματα.

Η σκηνή του πίνακα

Η σύνθεση είναι λιτή: ένας άνδρας καθισμένος απέναντι από μια φθαρμένη Σφίγγα, χωρίς να υπάρχουν ναοί, ιερογλυφικά ή στολίδια. Η έρημος απλώνεται παντού, ο χρόνος μοιάζει να έχει παγώσει.

Ο άνδρας γέρνει προς τη Σφίγγα, με το αυτί του κοντά στα χείλη της, σαν να περιμένει μια απάντηση. Το ραβδί του είναι πεσμένο στην άμμο, σημάδι ότι έφτασε στο τέλος μιας μεγάλης πορείας. Το σώμα του δείχνει εξαντλημένο, σαν να ταξίδεψε μακριά – όχι μόνο στον χώρο, αλλά και στο πνεύμα.

Στη γωνία του πίνακα, μισοθαμμένο στην άμμο, ένα κρανίο. Η παρουσία του υπαινίσσεται ότι άλλοι είχαν προσπαθήσει πριν… και δεν γύρισαν ποτέ.

Αντιστροφή του μύθου

Στην ελληνική μυθολογία, η Σφίγγα έθετε ένα θανατηφόρο αίνιγμα στους ταξιδιώτες. Όποιος αποτύγχανε, πέθαινε· μόνο ο Οιδίποδας έδωσε τη σωστή απάντηση. Στο έργο του Vedder, όμως, οι ρόλοι αντιστρέφονται: τώρα ο άνθρωπος είναι αυτός που ρωτά.

Η Σφίγγα παραμένει σιωπηλή, σαν να γνωρίζει ότι η αξία βρίσκεται στο μυστήριο και όχι στην απάντηση. Έτσι, ο πίνακας μετατρέπεται από αρχαιολογική σκηνή σε φιλοσοφικό σχόλιο.

Συμβολισμός και υπαρξιακό βάθος

Ο πίνακας συνδέεται με το ρεύμα του συμβολισμού και προαναγγέλλει ιδέες που αργότερα ανέπτυξε ο Νίτσε, όπως το αιώνιο επιστρέφειν και η αναζήτηση νοήματος σε έναν αδιάφορο κόσμο.

Η εικόνα δεν μιλά για την Αίγυπτο ή τον Οιδίποδα· μιλά για εμάς. Για την αναζήτηση που συχνά καταλήγει σε σιωπή. Για την κούραση της πορείας χωρίς βεβαιότητα ανταμοιβής. Και για το ότι, καμιά φορά, η μόνη απάντηση που θα πάρουμε… είναι καμία.