Πρωτοποριακή Ανακάλυψη στη Θηρασία: Τα Πρώτα Βήματα της Γραφής στο Αιγαίο;
Μια εντυπωσιακή αρχαιολογική ανακάλυψη στη Θηρασία, το ηφαιστειογενές νησί των Κυκλάδων, φαίνεται να αλλάζει τα δεδομένα για την επικοινωνία και την εμφάνιση της γραφής στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού στο Αιγαίο.
Στον αρχαιολογικό χώρο της Κοίμησης, οι ερευνητές έφεραν στο φως δύο μοναδικά αποτυπώματα σφραγίδων ηλικίας περίπου 4.500 ετών. Αυτά τα ευρήματα αποτελούν συναρπαστικές αποδείξεις ότι οι κάτοικοι της περιοχής πειραματίζονταν ήδη με οργανωμένα σύμβολα επικοινωνίας, πολύ νωρίτερα απ’ ό,τι πιστεύαμε μέχρι σήμερα.
Σφραγίδες: Περισσότερα από εργαλεία οικονομίας
Κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού στο Αιγαίο, οι σφραγίδες χρησιμοποιούνταν κυρίως για σφραγιστικούς σκοπούς: να σφραγίζουν αγγεία, καλάθια ή και πόρτες, διασφαλίζοντας τα αγαθά και δηλώνοντας ιδιοκτησία. Ωστόσο, τα αποτυπώματα στη συγκεκριμένη λαβή αγγείου της Θηρασίας αποκαλύπτουν ένα πιο σύνθετο και πολυδιάστατο ρόλο για τα εργαλεία αυτά.
Οι ειδικοί αναφέρουν ότι, αν και μερικές σφραγίδες χρησιμοποιούνταν διακοσμητικά ή για σφράγισμα κεραμικών πριν το ψήσιμο, η συγκεκριμένη λαβή ξεχωρίζει λόγω της διπλής σφράγισης. Πετρογραφική ανάλυση επιβεβαιώνει ότι το αγγείο πιθανότατα κατασκευάστηκε στη Νάξο ή σε άλλο κυκλαδικό νησί, ενισχύοντας τον αυθεντικό αιγαιακό χαρακτήρα του ευρήματος.
Λεπτομέρεια του πρώτου αποτυπώματος σφραγίδας THS.1.
Πηγή: K. Sbonias κ.ά. / Β. Παπαζήκου – doi:10.1017/S0068245425000024
THS.1: Πρωτογενές “Κείμενο” ή Διακόσμηση;
Το σημαντικότερο εύρημα αποτελεί μια λαβή μεγάλου αποθηκευτικού αγγείου με δύο διαφορετικά αποτυπώματα σφραγίδων, τα οποία οι ερευνητές ονόμασαν THS.1 και THS.2.
Αυτό που συναρπάζει ιδιαίτερα είναι το αποτύπωμα THS.1. Σε αντίθεση με τα συνηθισμένα διακοσμητικά μοτίβα, το THS.1 παρουσιάζει μια συνεκτική και δομημένη διάταξη συμβόλων ίδιου μεγέθους σε τρεις όψεις της σφραγίδας. Αυτή η συστηματική ακολουθία υποδηλώνει ότι τα σύμβολα τοποθετήθηκαν με πρόθεση, ίσως μεταφέροντας ένα συγκεκριμένο μήνυμα ή ταυτότητα.
Παρόλο που η επιστημονική κοινότητα ακόμη συζητά αν τα σύμβολα αυτά αντιπροσωπεύουν ένα πλήρως ανεπτυγμένο πρωτο-σύστημα γραφής με φωνητικές αξίες ή απλώς μια μορφή αναγνώρισης, η γραμμική τους διάταξη και ο συνδυασμός αφηρημένων με εικονικά στοιχεία δείχνουν ότι πρόκειται για ένα πολύπλοκο σύστημα οπτικής επικοινωνίας – ίσως το πρώτο βήμα προς την εξέλιξη της γραφής.
Αντίθετα, το αποτύπωμα THS.2 φέρει πιο διακοσμητικά μοτίβα, με γεωμετρικά σχήματα τυπικά της κυκλαδικής τέχνης (τρίγωνα, μαιάνδρους), πιθανόν ως διακοσμητικό ή αναγνωριστικό στοιχείο.
Η χρήση δύο διαφορετικών σφραγίδων στο ίδιο αγγείο –η μία με πιθανό “κειμενικό” χαρακτήρα και η άλλη διακοσμητική– μαρτυρά μια πιο σύνθετη πρακτική σήμανσης και επικοινωνίας από ό,τι θεωρούσαμε μέχρι τώρα.
Σημασία για την ιστορία της γραφής στο Αιγαίο
Η ανακάλυψη των σφραγίδων της Θηρασίας αποκτά ιδιαίτερη σημασία για την έρευνα της γένεσης της γραφής στο Αιγαίο. Αν και τα πρώτα γνωστά συστήματα (όπως τα Κρητικά Ιερογλυφικά και η Γραμμική Α) εμφανίστηκαν περίπου το 2000 π.Χ., οι σφραγίδες της Θηρασίας χρονολογούνται αρκετά νωρίτερα (2700–2300 π.Χ.), αποτελώντας ενδεχομένως τον “χαμένο κρίκο” στην εξέλιξη της αιγαιακής γραφής.
Παράλληλα, οι ερευνητές εντοπίζουν ομοιότητες με άλλα πρώιμα δείγματα επικοινωνίας από την Αγία Ειρήνη της Κέας ή την “Αρχάνες Script” της Κρήτης, κάτι που ενισχύει την άποψη ότι κοινές ιδέες και πρακτικές αναπτύχθηκαν σε διάφορα κέντρα του Αιγαίου κατά την τρίτη και δεύτερη χιλιετία π.Χ.
Η μελέτη προτείνει ότι η πολυπλοκότητα των επικοινωνιακών συστημάτων στο Αιγαίο βρισκόταν ήδη σε προχωρημένο στάδιο, συνδεδεμένη με τη σήμανση ταυτότητας, τον έλεγχο αγαθών και την αύξηση της κοινωνικής πολυπλοκότητας, κυρίως μέσα από τη γλυπτική σφραγίδων.
Οι λεπτομέρειες του αποτυπώματος της σφραγίδας THS.2 και το σύγχρονο εκμαγείο του απεικονίζουν το κατοπτρικό σχέδιο της αρχικής επιφάνειας της σφραγίδας.
Πηγή: K. Sbonias κ.ά. / Β. Παπαζήκου – doi:10.1017/S0068245425000024
Συμπέρασμα
Η διπλή σφράγιση της λαβής στη Θηρασία ρίχνει νέο φως στην αρχαιολογία του Αιγαίου και εμπλουτίζει τη γνώση μας για τα πρώτα βήματα της γραφής και της επικοινωνίας στην περιοχή. Μια μικρή σφραγίδα, κρυμμένη για χιλιάδες χρόνια, αποδεικνύει πως τα πρώτα “γράμματα” του Αιγαίου δεν ήταν απλά σύμβολα, αλλά το ξεκίνημα μιας ολόκληρης πολιτισμικής επανάστασης.
Βιβλιογραφική Αναφορά (μεταφρασμένη):
Sbonias, K., Tzachili, I., & Kordatzaki, G. S. (2025).
Αποτυπώματα σφραγίδων της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού από τη Θηρασία: Νέα δεδομένα για τη χρήση σφραγίδων στις Κυκλάδες και την εμφάνιση της γραφής στο Αιγαίο.
The Annual of the British School at Athens, 1–29. doi:10.1017/S0068245425000024
Credit Εικόνας Εξωφύλλου (μετάφραση):
Εικόνα εξωφύλλου:
Κάθετη λαβή αγγείου με αποτυπώματα σφραγίδων THS.1 και THS.2.
Σχέδιο: Β. Παπαζήκου.
doi:10.1017/S0068245425000024
