Εισαγωγή
Στην αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή κοινωνία, η ταυτότητα δεν ήταν απλώς ένα προσωπικό χαρακτηριστικό· ήταν άρρηκτα δεμένη με την ιδιότητα του πολίτη. Η εγγραφή σε δημόσια αρχεία καθόριζε δικαιώματα, υποχρεώσεις και κοινωνική θέση. Χωρίς αυτήν, κανείς δεν μπορούσε να αποδείξει επίσημα ποιος ήταν.
Η ταυτότητα στην Αρχαία Ελλάδα
Οι Έλληνες θεωρούσαν το όνομα τον κύριο δείκτη ταυτότητας. Δεν αρκούσε όμως μόνο αυτό· η καταγραφή σε δημόσια μητρώα ήταν απαραίτητη για στρατιωτικές υποχρεώσεις, φορολογία και δικαίωμα συμμετοχής στη δημοκρατία.
Το αθηναϊκό σύστημα καταγραφής
Στην Αθήνα, κάθε πολίτης καταγραφόταν με τριπλή φόρμουλα:
- το όνομά του
- το όνομα του πατέρα
- τον δήμο καταγωγής
Έτσι, ο Περικλής αναφερόταν ως «Περικλής, υιός Ξανθίππου, εκ του δήμου Αθηναίων». Οι πολίτες εγγράφονταν στα 18 τους, αφού εξεταζόταν η καταγωγή και η αξιοπιστία τους.
Σημάδια και φυσικά χαρακτηριστικά
Επειδή δεν υπήρχαν φωτογραφίες, στα μητρώα καταγράφονταν και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως ουλές ή σωματικές ιδιαιτερότητες.
Δούλοι και αναγνωριστικά σημάδια
Οι δούλοι συνήθως έφεραν τατουάζ ή σημάδια με το όνομα του ιδιοκτήτη τους. Επιγραφές που διασώθηκαν περιγράφουν δούλους με λεπτομέρειες, όπως χρώμα δέρματος, ύψος ή σημάδια, θυμίζοντας σύγχρονες αστυνομικές καταγραφές.
Αντικείμενα ως αποδείξεις
- Σήματα και μάρκες χρησιμοποιούνταν για συμμετοχή σε δίκες ή είσοδο σε θεατρικές παραστάσεις.
- Σφραγιδόλιθοι και δαχτυλίδια λειτουργούσαν ως προσωπικές υπογραφές.
- Πήλινες πινακίδες ενδέχεται να χρησιμοποιούνταν ως ταξιδιωτικά έγγραφα.
Όρκοι και μάρτυρες
Όταν δεν υπήρχαν έγγραφα, η ταυτότητα μπορούσε να επιβεβαιωθεί με όρκο ή με μαρτυρία συγγενών και γειτόνων στα δικαστήρια.
Ταυτότητα και δημόσια εικόνα
Διάσημοι πολίτες, όπως ο Αλκιβιάδης, δεν χρειάζονταν επίσημη ταυτοποίηση, αφού ήταν ήδη γνωστοί. Στους ελληνιστικούς χρόνους, η εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου αποτυπώθηκε σε νομίσματα, καθιστώντας τον άμεσα αναγνωρίσιμο.
Η ταυτότητα στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία
Οι Ρωμαίοι εξέλιξαν τα ελληνικά πρότυπα και δημιούργησαν ένα ισχυρό σύστημα.
Η απογραφή (census)
Η απογραφή υποχρέωνε τους πολίτες να δηλώσουν όνομα, οικογένεια, περιουσία και υποχρεώσεις. Χωρίς καταγραφή, κάποιος «δεν υπήρχε» νομικά.
Τα ρωμαϊκά ονόματα
Κάθε Ρωμαίος πολίτης είχε τρία ονόματα:
- praenomen (προσωπικό)
- nomen (όνομα γένους/φυλής)
- cognomen (οικογενειακό παρακλάδι ή παρατσούκλι)
Παράδειγμα: Γάιος Ιούλιος Καίσαρας. Το όνομα ήταν δήλωση καταγωγής και πολιτειακής ταυτότητας.
Η νομική βαρύτητα της ρωμαϊκής ταυτότητας
Η φράση «Είμαι Ρωμαίος πολίτης» είχε δύναμη που μπορούσε να σώσει ζωές, όπως μαρτυρεί η περίπτωση του Απόστολου Παύλου.
Έγγραφα και διακριτικά
- Δίπλωμα (diploma): παπύρινα ή μεταλλικά έγγραφα για ταξίδια.
- Τεσσαραί (tesserae): μικρά σύμβολα-εισιτήρια για θεάματα, σιτηρέσια ή υπηρεσίες.
- Δίπλωμα στρατιωτικό (diploma militaris): χάλκινο πιστοποιητικό που έδινε ρωμαϊκή υπηκοότητα σε απόστρατους στρατιώτες.
Στρατιώτες και αναγνωριστικά
Οι Ρωμαίοι λεγεωνάριοι συχνά έφεραν τατουάζ με το σήμα της λεγεώνας τους. Οι ξένοι που υπηρετούσαν ως βοηθητικοί στρατιώτες αποκτούσαν επίσημη ρωμαϊκή ταυτότητα με το απολυτήριο δίπλωμα.
Η εικόνα του αυτοκράτορα ως συλλογική ταυτότητα
Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, ακολουθώντας το ελληνικό παράδειγμα, έβαζαν την εικόνα τους σε νομίσματα. Έτσι, ακόμα και στις επαρχίες, οι πολίτες γνώριζαν το πρόσωπο του ανώτατου άρχοντα.
