Τειρεσίας: Ο Τυφλός Μάντης που έγινε Ιέρεια της Ήρας
Ο Τειρεσίας κατέχει αναμφίβολα τον τίτλο του διασημότερου μάντη στην αρχαία ελληνική μυθολογία. Η μορφή του, ωστόσο, καλύπτεται από μυστήριο, συνδέοντας την απίστευτη μαντική του ικανότητα με την τύφλωση και μια πρωτοφανή εμπειρία: έζησε για επτά ολόκληρα χρόνια ως γυναίκα. Πώς όμως απέκτησε αυτό το χάρισμα; Γιατί τον τιμώρησαν οι θεοί με την τύφλωση; Η ιστορία του αποκαλύπτει περίπλοκες σχέσεις θεών και θνητών.
Η Καταγωγή του Μεγάλου Μάντη
Σύμφωνα με τις πηγές, όπως η “Βιβλιοθήκη” του Ψευδο-Απολλόδωρου, ο Τειρεσίας καταγόταν από τη Θήβα. Ήταν γιος του Ευήρη και της νύμφης Χαρικλούς. Έζησε και έδρασε την εποχή του ιδρυτή της πόλης, του βασιλιά Κάδμου, του οποίου υπήρξε σύμβουλος.
Οι Μύθοι για την Τύφλωση και το Χάρισμα
Το κοινό στοιχείο σε όλες τις παραδόσεις για τον Τειρεσία είναι η τύφλωσή του. Το πώς όμως τυφλώθηκε και πώς απέκτησε τις μαντικές του δυνάμεις αποτελεί αντικείμενο διαφορετικών μυθολογικών εκδοχών. Μια απλή εκδοχή αναφέρει ότι οι θεοί τον τύφλωσαν επειδή αποκάλυψε τα μυστικά τους στους ανθρώπους. Ωστόσο, άλλες, πιο περίπλοκες ιστορίες, προσφέρουν συναρπαστικές εξηγήσεις.
Η Οργή της Αθηνάς
Μια συναρπαστική εκδοχή, που μας παραδίδουν ποιητές όπως ο Φερεκύδης και ο Καλλίμαχος, συνδέει τον Τειρεσία με τη θεά Αθηνά. Ο μύθος θυμίζει έντονα την ιστορία του Ακταίωνα και της Αρτέμιδος. Ο Τειρεσίας, κάνοντας βόλτα στο δάσος, έτυχε να δει τη θεά της σοφίας να κάνει μπάνιο γυμνή σε μια πηγή.
Η θέαση ενός θεού σε τόσο ευάλωτη στιγμή απαγορευόταν αυστηρά στους θνητούς. Η Αθηνά, για να τον τιμωρήσει, τον τύφλωσε αμέσως. Παρά τις απεγνωσμένες ικεσίες της μητέρας του, Χαρικλούς, η θεά δεν μπορούσε να πάρει πίσω την τιμωρία. Ωστόσο, από συμπόνια, έστειλε δύο φίδια να του γλείψουν τα αυτιά. Μέσω αυτής της πράξης, ο Τειρεσίας, αν και τυφλός, απέκτησε το χάρισμα να “ακούει” και να προβλέπει το μέλλον.
Η Περιπέτεια με τα Φίδια και η Μεταμόρφωση
Μια άλλη, εξίσου περίεργη ιστορία, εξηγεί τη μεταμόρφωσή του σε γυναίκα. Ο Απολλόδωρος αναφέρει ότι ο Τειρεσίας, πάλι σε μια βόλτα του στη φύση, συνάντησε δύο φίδια που ζευγάρωναν. Φοβισμένος, τα χτύπησε με το ραβδί του, σκοτώνοντας το θηλυκό.
Η πράξη αυτή εξόργισε τη θεά Ήρα, η οποία τον τιμώρησε μεταμορφώνοντάς τον σε γυναίκα. Για επτά ολόκληρα χρόνια, ο Τειρεσίας έζησε ως γυναίκα. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, έγινε ιέρεια (σύμφωνα με τον τίτλο του βίντεο, της Ήρας, αν και το απόσπασμα αναφέρει της Αθηνάς) και μάλιστα απέκτησε παιδιά, ανάμεσά τους και τη Μαντώ, η οποία κληρονόμησε το μαντικό χάρισμα.
Μετά τα επτά χρόνια, ο Τειρεσίας, ως γυναίκα πια, ξαναβρέθηκε στο δάσος και είδε πάλι δύο φίδια να ζευγαρώνουν. Έχοντας πάρει το μάθημά του, αυτή τη φορά τα άφησε ανενόχλητα. Η Ήρα, βλέποντας τη μεταμέλειά του, του απέδωσε ξανά την ανδρική του μορφή.
Η Θεϊκή Διαμάχη για την Ηδονή
Αυτή η μοναδική εμπειρία του ως άνδρας και γυναίκα τον έφερε στο επίκεντρο μιας θεϊκής διαμάχης. Ο Οβίδιος στις “Μεταμορφώσεις” του αφηγείται έναν τσακωμό ανάμεσα στον Δία και την Ήρα. Το θέμα της διαφωνίας τους; Ποιο από τα δύο φύλα απολαμβάνει περισσότερο το σεξ.
Αποφάσισαν να ρωτήσουν τον μοναδικό που θα μπορούσε να δώσει αντικειμενική απάντηση: τον Τειρεσία. Εκείνος απάντησε πως αν η ηδονή χωριζόταν σε δέκα μέρη, ο άνδρας θα απολάμβανε το ένα, ενώ η γυναίκα τα υπόλοιπα εννέα. Η απάντηση αυτή εξόργισε την Ήρα, η οποία τον τύφλωσε. Ο Δίας, μη μπορώντας να αναιρέσει την κατάρα της Ήρας, θέλησε να τον ανταμείψει για την άδικη τιμωρία. Του χάρισε, λοιπόν, το δώρο της μαντικής και του παραχώρησε μια ζωή που διαρκούσε όσο επτά ανθρώπινες ζωές.
Ο Τειρεσίας στους Μεγάλους Μύθους
Ως μάντης, ο Τειρεσίας διέθετε πολλαπλές ικανότητες. Μπορούσε να ερμηνεύει τα σημάδια της φύσης και το κελάηδισμα των πουλιών, αλλά ήταν επίσης ικανός να επικοινωνεί με τους νεκρούς, δηλαδή ήταν νεκρομάντης.
Η μορφή του εμφανίζεται σε κομβικά σημεία της ελληνικής μυθολογίας:
- Στην Οδύσσεια: Ο Οδυσσέας τον συναντά στη Νέκυια (την κάθοδό του στον Κάτω Κόσμο) για να πάρει τη συμβουλή του για την επιστροφή στην Ιθάκη.
- Στον μύθο του Νάρκισσου: Προειδοποίησε ότι ο Νάρκισσος θα πέθαινε “όταν θα γνώριζε καλά τον εαυτό του”, μια προφητεία που εκπληρώθηκε όταν είδε το είδωλό του στο νερό.
- Στον Θηβαϊκό Κύκλο: Έπαιξε καθοριστικό ρόλο σε πολλές τραγωδίες. Προειδοποίησε τον βασιλιά Πενθέα να μην προσβάλει τον Διόνυσο. Υπονοεί στον Οιδίποδα ότι αυτός είναι ο φονιάς του Λάιου. Τέλος, στην “Αντιγόνη”, προειδοποιεί τον Κρέοντα ότι οι θεοί έχουν οργιστεί με την απόφασή του να απαγορεύσει την ταφή του Πολυνείκη.
Το Τέλος και η Κληρονομιά του Μάντη
Ο θάνατός του συνέβη όταν οι Επίγονοι κατέλαβαν τη Θήβα. Καθώς έφευγε από την πόλη, ο κουρασμένος Τειρεσίας ήπιε νερό από την πηγή Τηλφούσα. Το νερό ήταν τόσο παγωμένο που του προκάλεσε ακαριαίο θάνατο. Ακόμη και μετά θάνατον, όμως, ο Δίας του επέτρεψε να διατηρήσει τις μαντικές του ικανότητες στον Κάτω Κόσμο, όπως βλέπουμε και στη συνάντησή του με τον Οδυσσέα.
Συμβολισμοί και Ερμηνείες
Ο Τειρεσίας συχνά λειτουργεί στις τραγωδίες και τους μύθους ως ο αρχετυπικός, “generic” μάντης που δίνει όνομα στον ρόλο του προφήτη. Οι μύθοι του, ωστόσο, κρύβουν και βαθύτερους συμβολισμούς. Το γλείψιμο των αυτιών από τα φίδια υποδηλώνει την αρχαία πεποίθηση ότι τα αυτιά ήταν η είσοδος προς τον εγκέφαλο, ο δρόμος για να φτάσει το χάρισμα. Επιπλέον, η ικανότητά του να διαβάζει τα σημάδια της φύσης (όπως τα πουλιά) συνδέει τη μαντεία του με πρακτικές που συναντούμε σε μεγάλα μαντεία, όπως αυτό της Δωδώνης.
