Τραγωδία και Νίτσε: Η φιλοσοφική απάντηση στον Πλάτωνα

Η τραγωδία ως κατάφαση στη ζωή

Ο Νίτσε, στο έργο του Ecce Homo, περιγράφει την τραγωδία ως την «υψηλότερη τέχνη του να λες ναι στη ζωή». Αυτή η προσέγγιση διατρέχει όλο του το έργο, αν και οι περισσότεροι ερευνητές εστιάζουν μόνο στη Γέννηση της Τραγωδίας. Ωστόσο, η ώριμη φιλοσοφία του Νίτσε για την τραγωδία παρουσιάζει σημαντικές διαφοροποιήσεις.

Η πρόκληση του Πλάτωνα

Ο Πλάτωνας, στη Πολιτεία, αμφισβητεί την αξία της ποίησης και ειδικά της τραγωδίας. Υποστηρίζει ότι η τραγωδία απευθύνεται στα χαμηλότερα ένστικτα και απομακρύνει τον άνθρωπο από τη γνώση και την αρετή. Συνεπώς, ζητά μια ισχυρή υπεράσπιση της τραγωδίας για να τη δεχτεί στην ιδανική του πολιτεία.

Οι απαντήσεις της παράδοσης και η ριζοσπαστικότητα του Νίτσε

Από τον Αριστοτέλη ως τον Καντ και τον Σοπενχάουερ, η ευρωπαϊκή παράδοση προσπαθεί να δικαιώσει την τραγωδία, είτε ως μέσο εξυγίανσης των συναισθημάτων (κάθαρση) είτε ως πεδίο για την ελεύθερη λειτουργία του νου. Ο Νίτσε όμως, ειδικά μετά τη Γέννηση της Τραγωδίας, απορρίπτει αυτές τις συμφιλιωτικές προσεγγίσεις. Θεωρεί την τραγωδία μια δύναμη ενάντια στον ορθολογισμό της φιλοσοφίας.

Η μεταστροφή μετά τη «Γέννηση της Τραγωδίας»

Στα ώριμα έργα του, ο Νίτσε γίνεται πιο επιφυλακτικός. Δεν απορρίπτει τη σημασία της τραγωδίας, αλλά τονίζει ότι η αξία της διαφέρει ανάλογα με το κοινό. Για τους «ανώτερους» ανθρώπους, η τραγωδία γίνεται πηγή πνευματικής ανάπτυξης. Για τους «κατώτερους», μπορεί να γίνει επικίνδυνη και διαφθορέας της ψυχής.

Πόνος, οίκτος και η απόλαυση του τραγικού

Ο Νίτσε συμφωνεί με τον Πλάτωνα ότι η τραγωδία μπορεί να προκαλέσει επικίνδυνα συναισθήματα, όπως ο οίκτος. Όμως, επισημαίνει ότι η απόλαυση που αντλούμε από το τραγικό είναι συνυφασμένη με τον πόνο και την ηδονή. Δεν τα διαχωρίζει αλλά τα βλέπει αξεχώριστα: «Η σκληρότητα αποτελεί την αισθησιακή ουσία της τραγωδίας».

Η τραγωδία ως μετασχηματιστική εμπειρία

Στην ώριμη σκέψη του, ο Νίτσε βλέπει την τραγωδία ως κάτι που μπορεί να λειτουργήσει απελευθερωτικά για το πνεύμα. Αν το κοινό καταφέρει να αποβάλει τα χριστιανικά πρότυπα ενοχής και τιμωρίας, τότε μπορεί να βιώσει μια νέα προοπτική για τη ζωή. Η τραγωδία, για τον Νίτσε, γίνεται έτσι ένα μέσο ριζικής αναθεώρησης των αξιών μας.

Συμπέρασμα

Η φιλοσοφία του Νίτσε για την τραγωδία δεν προσφέρει μια απλή απολογία προς τον Πλάτωνα. Αντίθετα, αναγνωρίζει τόσο τους κινδύνους όσο και τις δυνατότητες της τραγωδίας. Για κάποιους, είναι απειλή. Για άλλους, γίνεται ο δρόμος προς την κατάφαση της ζωής και τη δημιουργική μεταμόρφωση.

Πηγή : philosophy.northwestern.edu