Αναξαγόρας και «Νους». Για τον Αναξαγόρα, η αρχή για την λογική εξήγηση φαινομένων είναι αποτέλεσμα της οργάνωσης του αρχικού χάους από τον Νου (Νοῦς), μια ανεξάρτητη και ανώτερη δύναμη. Ο Αναξαγόρας, ένας από τους σημαντικότερους προσωκρατικούς φιλοσόφους από τις Κλαζομενές της Ιωνίας, έφερε μια επαναστατική σκέψη στην αρχαία Ελληνική φιλοσοφία. Αντί να εξηγεί τα φυσικά φαινόμενα μέσω της μυθολογίας και της θεϊκής παρέμβασης, όπως ήταν σύνηθες.. Ήταν από τους πρώτους που προσπάθησαν να δουν τα πράγματα με τη λογική και την ορθολογική παρατήρηση.
Η Θεωρία των Σπερμάτων και του Νου
Στον πυρήνα της κοσμολογίας του Αναξαγόρα είναι η πεποίθησή του ότι τίποτα δεν δημιουργείται από το μηδέν και τίποτα δεν καταστρέφεται εντελώς. Αντίθετα, όλα τα πράγματα είναι από αμέτρητα, αόρατα και ποιοτικά διαφορετικά σωματίδια, τα οποία ονόμαζε “σπέρματα” (ή “ομοιομερείς” για τον Αριστοτέλη). Κάθε πράγμα που βλέπουμε, από έναν βράχο μέχρι ένα ζωντανό πλάσμα, είναι μια ανάμειξη αυτών των σπερμάτων.
Αλλά πώς έγινε η τάξη από αυτό το αρχικό χάος των σπερμάτων; Εδώ εισήγαγε την κομβική έννοια του Νου (Νοῦς). Για τον Αναξαγόρα, ο Νους είναι μια άπειρη, αυτεξούσια και αμιγής δύναμη που ξεκίνησε την αρχική περιστροφική κίνηση στο σύμπαν. Αυτή η κίνηση, με τη σειρά της, οργάνωσε τα σπέρματα και δημιούργησε τον κόσμο όπως τον γνωρίζουμε. Ο Νους δεν είναι μια θεότητα με ανθρώπινα χαρακτηριστικά, αλλά μια λογική αρχή που δίνει τάξη στο χάος.
Τολμηρές Κοσμολογικές Απόψεις
Οι απόψεις του Αναξαγόρα για τον κόσμο ήταν εξαιρετικά προτοπώρες για την εποχή του.. Και τον έφεραν σε σύγκρουση με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις της Αθήνας. Ήταν ο πρώτος που υποστήριξε ότι ο Ήλιος δεν ήταν ένας θεός, αλλά μια τεράστια, φλεγόμενη μάζα.. Μεγαλύτερη μάλιστα από την Πελοπόννησο. Επίσης, υποστήριξε ότι η Σελήνη δεν εξέπεμπε δικό της φως, αλλά αντανακλούσε αυτό του Ήλιου.. Και ότι είχε βουνά και κοιλάδες, όπως και η Γη. Αυτές οι ιδέες ήταν τόσο ριζοσπαστικές που τις θεώρησαν ως ασέβεια και οδήγησαν στην κατηγορία του και τελικά στην εξορία του από την Αθήνα.
Η Κληρονομιά του
Παρά την εξορία του, ο Αναξαγόρας άφησε μια ανεξίτηλη κληρονομιά. Ορισμένες από τις ιδέες του, όπως η ύπαρξη μικροσκοπικών σωματιδίων που συνθέτουν την ύλη, θυμίζουν σύγχρονες ατομικές θεωρίες. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι Αναξαγόρας και «Νους» άνοιξαν τον δρόμο για μια ορθολογική προσέγγιση της πραγματικότητας.. Θέτοντας έτσι τα θεμέλια για την επιστημονική σκέψη. Ο Αναξαγόρας μας υπενθυμίζει ότι η αναζήτηση της αλήθειας απαιτεί θάρρος, ακόμα και όταν έρχεται σε αντίθεση με τις επικρατούσες αντιλήψεις. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τον θεωρούμε τον Αναξαγόρα ως πρωτοπόρο για την αρχή και την λογική εξήγηση των φυσικών φαινομένων.
