Μακεδονία πριν τον Μέγα Αλέξανδρο: Πώς ο Φίλιππος Β΄ υπέταξε την Ελλάδα

Εισαγωγή

Τον 4ο αιώνα π.Χ. οι ελληνικές πόλεις-κράτη έζησαν μια περίοδο συνεχών συγκρούσεων και εναλλασσόμενης ηγεμονίας. Κανείς δεν περίμενε ότι η Μακεδονία, ένα βασίλειο στην άκρη του ελληνικού κόσμου, θα εξελισσόταν σε δύναμη ικανή να υποτάξει ολόκληρη την Ελλάδα. Κι όμως, με τον βασιλιά Φίλιππο Β΄ και τον γιο του Αλέξανδρο, η ιστορία άλλαξε ριζικά.

Η ταυτότητα της Μακεδονίας

Η ονομασία «Μακεδονία» προέρχεται από τους «Μακεδόνες», που πιθανώς σημαίνει «ψηλοί» ή «ορεινοί». Οι Μακεδόνες ζούσαν σε κοιλάδες και ορεινές περιοχές, οργανωμένοι σε χωριά και αγροτικές κοινότητες. Σε αντίθεση με τις πόλεις-κράτη των νοτίων Ελλήνων, η Μακεδονία λειτουργούσε ως βασίλειο, πιο κοντά στα πρότυπα των Θρακών και Ιλλυριών.

Το ζήτημα της ελληνικότητας

Γύρω στο 500 π.Χ., ένας Μακεδόνας πρίγκιπας θέλησε να λάβει μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Οι αγώνες ήταν ανοιχτοί μόνο σε Έλληνες. Παρά τη διαφορετική γλώσσα και έθιμα, υποστήριξε ότι η δυναστεία του καταγόταν από το Άργος και τον Ηρακλή. Τελικά έγινε δεκτός, δίνοντας στο βασιλικό οίκο την πρώτη «σφραγίδα ελληνικότητας». Από τότε ξεκίνησε μια σταδιακή προσέγγιση της Μακεδονίας με τον ελληνικό κόσμο.

Οι πρώτες μεταρρυθμίσεις

Μεγάλο βήμα έγινε επί βασιλείας Αρχέλαου (413–399 π.Χ.). Επέλεξε την αττική διάλεκτο για την αυλή, μετέφερε την πρωτεύουσα στην Πέλλα, ενίσχυσε το εμπόριο ξυλείας με την Αθήνα και προσέλαβε Έλληνες καλλιτέχνες για να στολίσουν το παλάτι του. Παράλληλα, έκτισε οχυρά και βελτίωσε το στρατό. Ωστόσο, οι συγκρούσεις με Ιλλυριούς και Θράκες και οι παρεμβάσεις της Αθήνας έκαναν το βασίλειο ευάλωτο. Η δολοφονία του οδήγησε σε περίοδο αστάθειας.

Η άνοδος του Φιλίππου Β΄

Το 359 π.Χ., μετά τον θάνατο του βασιλιά Περδίκκα Γ΄, την εξουσία ανέλαβε ο αδελφός του Φίλιππος ως αντιβασιλιάς. Παρά τις δυσκολίες, κατάφερε μέσα σε λίγα χρόνια να μετατρέψει τη Μακεδονία σε υπερδύναμη. Επωφελήθηκε από την παραμονή του στη Θήβα, όπου είχε μάθει τις νέες τακτικές πολέμου και την αξία της διπλωματίας.

Πολιτικές κινήσεις

Ο Φίλιππος εξασφάλισε εδάφη και συμμαχίες μέσω στρατιωτικών εκστρατειών και γάμων. Κατέλαβε την Αμφίπολη με τα πλούσια μεταλλεία αργύρου, κατέκτησε τη Χαλκιδική και επεκτάθηκε στη Θεσσαλία. Με τα έσοδα από τον άργυρο χρηματοδότησε έναν επαγγελματικό στρατό και προσέλκυσε Έλληνες διανοούμενους, όπως τον Αριστοτέλη, για να εκπαιδεύσουν τη νεολαία.

Στρατιωτικές καινοτομίες

Η μεγαλύτερη αλλαγή ήταν η δημιουργία της μακεδονικής φάλαγγας. Ο Φίλιππος εφοδίασε τους στρατιώτες με τη σάρισσα, ένα δόρυ 5–7 μέτρων. Ο στρατός του, άρτια εκπαιδευμένος και εξοπλισμένος, μπορούσε να νικήσει τις παραδοσιακές ελληνικές φάλαγγες. Με τον συνδυασμό ιππικού και φάλαγγας πέτυχε απόλυτη υπεροχή στο πεδίο της μάχης.

Η μάχη της Χαιρώνειας

Το 338 π.Χ. ο Φίλιππος νίκησε τους Αθηναίους και Θηβαίους στη Χαιρώνεια. Η Ελλάδα είχε πλέον υποταχθεί. Αντί όμως να την καταστρέψει, ο Φίλιππος συγκάλεσε το Συνέδριο της Κορίνθου και ίδρυσε την «Κοινή Ειρήνη». Οι ελληνικές πόλεις ενώθηκαν σε μια συμμαχία υπό την ηγεσία του, με στόχο την εκστρατεία εναντίον της Περσίας. Ήταν μια πρωτοφανής πολιτική κίνηση που ένωσε τους Έλληνες υπό μακεδονική καθοδήγηση.

Ελληνικότητα και Μακεδονία

Παρά την υιοθέτηση της ελληνικής γλώσσας, της τέχνης και της θρησκείας, η Μακεδονία διατήρησε τη μοναρχική της δομή, την πολυγαμία των βασιλέων και τα δικά της έθιμα. Η συνύπαρξη ελληνικών και μακεδονικών στοιχείων δημιούργησε ένα νέο μοντέλο ελληνικότητας. Αυτό το μοντέλο, όπως θα αποδεικνυόταν με τον Αλέξανδρο, μπορούσε να επεκταθεί και πέρα από την Ελλάδα, σε Περσία, Αίγυπτο και Ανατολή.

Το τέλος του Φιλίππου και η συνέχεια

Το 336 π.Χ. ο Φίλιππος δολοφονήθηκε σε γάμο. Η σκυτάλη πέρασε στον Αλέξανδρο τον Μέγα, που θα πραγματοποιούσε το όραμα για μια νέα ελληνιστική οικουμένη. Η Μακεδονία, από περιθωριακό βασίλειο, είχε γίνει ο ηγέτης της Ελλάδας και σημείο εκκίνησης για την αλλαγή της παγκόσμιας ιστορίας.