Οδύσσεια: Η Επιστήμη πίσω από τον Μύθο της Κίρκης
Η “Οδύσσεια” του Ομήρου, ένα από τα θεμελιώδη κείμενα του Δυτικού πολιτισμού, μας ταξιδεύει για αιώνες στις περιπέτειες του Οδυσσέα. Ενώ το έπος αφηγείται το δεκαετές ταξίδι της επιστροφής του ήρωα, είναι γεμάτο με συναντήσεις που αγγίζουν τα όρια του φανταστικού: τέρατα, γίγαντες και πανίσχυροι μάγοι. Ωστόσο, η σύγχρονη επιστήμη αρχίζει να ρίχνει φως σε αυτούς τους αρχαίους μύθους. Ίσως, τελικά, πίσω από τη μαγεία να κρύβεται μια απρόσμενη αλήθεια.
Η Συνάντηση με την Κίρκη: Μαγεία ή Φαρμακολογία;
Ένα από τα πιο γνωστά επεισόδια του έπους είναι η άφιξη του Οδυσσέα και των συντρόφων του στο μυστηριώδες νησί Αιαία. Εκεί, η τρομερή μάγισσα Κίρκη παρασύρει τους εξαντλημένους άντρες σε ένα πλούσιο συμπόσιο.
Το Δηλητήριο της Λήθης
Τα αρχαία κείμενα αναφέρουν ότι η Κίρκη αναμείγνυε “ναρκωτικά” στο φαγητό, με σκοπό να κάνει τους άντρες να ξεχάσουν την πατρίδα τους. Μόλις οι σύντροφοι του Οδυσσέα γεύονται το φαγητό, η Κίρκη, με μια κίνηση του ραβδιού της, τους μεταμορφώνει σε ζώα.
Εδώ η επιστήμη παρεμβαίνει με μια ενδιαφέρουσα θεωρία. Στην περιοχή της Μεσογείου ευδοκιμεί ένα φυτό γνωστό ως Στραμώνιο (ή Τάτουλα). Το φυτό αυτό περιέχει ισχυρές χημικές ενώσεις που προκαλούν αμνησία. Ακόμα πιο σημαντικό, οι ουσίες αυτές διαταράσσουν έναν νευροδιαβιβαστή που ονομάζεται ακετυλοχολίνη.
Μια τέτοια διαταραχή στον εγκέφαλο προκαλεί έντονες παραισθήσεις, παράξενη συμπεριφορά και πλήρη σύγχυση μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας. Αυτή η κατάσταση θα μπορούσε κάλλιστα να κάνει έναν άνθρωπο να πιστέψει, ή να συμπεριφέρεται, σαν να έχει μεταμορφωθεί σε ζώο. Υπό αυτό το πρίσμα, η Κίρκη ίσως δεν ήταν μάγισσα, αλλά μια ικανότατη χημικός που γνώριζε καλά τις ιδιότητες της τοπικής χλωρίδας.
Το “Μώλυ”: Το Θεϊκό Αντίδοτο
Η ιστορία, όμως, δεν τελειώνει εκεί. Ενώ ο Οδυσσέας σπεύδει να σώσει τους άντρες του, συναντά τον αγγελιαφόρο των θεών, τον Ερμή. Ο Ερμής του αποκαλύπτει το μυστικό για να αντιμετωπίσει την Κίρκη: του δίνει ένα μαγικό βότανο.
Η Ταυτότητα του “Μώλυ”
Το κείμενο της Οδύσσειας είναι ασυνήθιστα συγκεκριμένο στην περιγραφή αυτού του φυτού. Οι θεοί το ονομάζουν “μώλυ”. Έχει μαύρη ρίζα και ένα άνθος “λευκό σαν γάλα”. Για αιώνες, οι μελετητές θεωρούσαν το μώλυ αποκύημα της φαντασίας του ποιητή.
Ωστόσο, η σύγχρονη έρευνα προσφέρει μια νέα προοπτική. Το 1951, Ρώσοι φαρμακολόγοι παρατήρησαν ότι ντόπιοι στα Ουράλια Όρη χρησιμοποιούσαν ένα φυτό με παρόμοια χαρακτηριστικά (μαύρη ρίζα και λευκό άνθος) για να θεραπεύσουν την παράλυση από πολιομυελίτιδα. Το φυτό αυτό ήταν η “χιονοσταγόνα” (Γάλανθος).
Η χιονοσταγόνα περιέχει μια πολύτιμη ένωση, τη γαλανταμίνη. Η γαλανταμίνη έχει την ιδιότητα να αποτρέπει ακριβώς τις διαταραχές στην ακετυλοχολίνη – τις ίδιες διαταραχές που προκαλεί το Στραμώνιο. Σήμερα, η γαλανταμίνη αποτελεί δραστικό συστατικό σε φάρμακα για ασθένειες όπως το Αλτσχάιμερ.
Σε ένα συνέδριο νευρολογίας, οι Δρ. Ανδρέας Πλαιτάκης και Ρότζερ Ντουβουαζίν πρότειναν επίσημα ότι η χιονοσταγόνα είναι το θρυλικό “μώλυ” που έδωσε ο Ερμής στον Οδυσσέα. Μάλιστα, ο Θεόφραστος, τον 4ο αιώνα π.Χ., αναφέρει σε κείμενό του ότι το “μώλυ” χρησιμοποιείται ως αντίδοτο σε δηλητήρια.
Η Κληρονομιά του Μύθου
Τι σημαίνουν όλα αυτά; Ο Οδυσσέας και η Κίρκη ήταν υπαρκτά πρόσωπα; Όχι απαραίτητα. Αυτό που αποδεικνύεται είναι ότι οι αρχαίες ιστορίες ίσως περικλείουν πολύ περισσότερη αλήθεια και παρατηρητικότητα από όση τους αναγνωρίζαμε.
Καθώς η επιστήμη προοδεύει, μας επιτρέπει να “διαβάσουμε” ξανά τους μύθους. Ίσως, τελικά, να ανακαλύψουμε ότι οι πρόγονοί μας είχαν κωδικοποιήσει πολύτιμη γνώση για τον κόσμο γύρω τους μέσα σε θρύλους και ιστορίες που αντέχουν χιλιετίες.
