Πύρρων ο Ηλείος Φιλοσοφία: Η Αφετηρία του Πυρρωνισμού

Εισαγωγή

Ο Πύρρων ο Ηλείος αποτέλεσε την απαρχή μιας φιλοσοφικής κίνησης γνωστής ως πυρρωνισμός. Μάλιστα, ο πυρρωνισμός άνθισε αρκετούς αιώνες μετά τη ζωή του Πύρρωνα και εξελίχθηκε σε μία από τις δύο μεγάλες σκεπτικιστικές σχολές του ελληνορωμαϊκού κόσμου. Παράλληλα, η άλλη σχολή σχετιζόταν με την Ακαδημία του Πλάτωνα.

Ήταν πραγματικά σκεπτικιστής ο Πύρρων;

Ένα βασικό ερώτημα είναι αν ο Πύρρων ο ίδιος ήταν σκεπτικιστής όπως οι μεταγενέστεροι πυρρώνειοι. Οι επόμενοι σκεπτικιστές τον θεωρούσαν πηγή έμπνευσης. Όμως αυτό δεν σημαίνει πως η δική του φιλοσοφία ήταν ταυτόσημη με τη μεταγενέστερη σχολή. Οι αναφορές των Πυρρωνείων για το χρέος τους προς τον Πύρρωνα είναι γενικές και δεν οδηγούν σε ασφαλή ανασύνθεση των ιδεών του.

Βίος του Πύρρωνα

Ο Πύρρων ο Ηλείος έζησε περίπου από το 365–360 π.Χ. έως το 275–270 π.Χ. Μαθήτευσε κυρίως δίπλα στον Αναξάρχο τον Αβδηρίτη. Ακολούθησε τον Μέγα Αλέξανδρο στην εκστρατεία του ως την Ινδία, όπου γνώρισε τους «γυμνοσοφιστές», δηλαδή Ινδούς σοφούς. Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, ανέπτυξε δική του φιλοσοφία και απέκτησε πολλούς οπαδούς, κυριότερος των οποίων ήταν ο Τίμων ο Φλιάσιος. Ο Παυσανίας αναφέρει άγαλμά του στην αγορά της Ήλιδας. Σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο, έγινε και αρχιερέας της πόλης του.

Αρχαίες Πηγές και Αξιοπιστία

Ο Πύρρων δεν άφησε γραπτά. Η γνώση μας για τη φιλοσοφία του προέρχεται από τρίτους, κυρίως από τον Τίμωνα. Τα περισσότερα αποσπάσματα είναι έμμεσα και αρκετά αναξιόπιστα. Ο Τίμων ήταν θαυμαστής και όχι ουδέτερος παρατηρητής. Άλλες πηγές, όπως ο Αντίγονος ο Καρύστιος και ο Διογένης Λαέρτιος, ενισχύουν το βιογραφικό υλικό με επιφυλακτικότητα ως προς την ακρίβειά τους.

Το Απόσπασμα του Αριστοκλή

Η βασική πηγή για τη φιλοσοφία του Πύρρωνα είναι η περίληψη του Τίμωνα, όπως τη διασώζει ο Αριστοκλής ο Μεσσήνιος μέσω του Ευσέβιου. Σύμφωνα με αυτή, για να είναι κάποιος ευτυχισμένος, πρέπει να απαντήσει σε τρία ερωτήματα:

• Ποια είναι η φύση των πραγμάτων;
• Πώς πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε;
• Ποιο είναι το αποτέλεσμα αυτής της στάσης;

Η απάντηση που δίνεται: Τα πράγματα είναι αδιάφορα, ασταθή, και ακαθόριστα. Επομένως, δεν πρέπει να έχουμε γνώμη ή προσδοκία γι’ αυτά. Το αποτέλεσμα αυτής της στάσης είναι πρώτα η αφασία (σιωπή/μη-έκφραση γνώμης) και στη συνέχεια η αταραξία (ηρεμία).

Διπλή Ερμηνεία: Μεταφυσική ή Επιστημολογική;

Οι μελετητές διαφωνούν:

• Μερικοί πιστεύουν ότι ο Πύρρων προτείνει μια μεταφυσική άποψη — ότι τα πράγματα δεν έχουν σταθερές ιδιότητες.
• Άλλοι θεωρούν πως είναι κυρίως επιστημολογικός — ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίσει τη φύση των πραγμάτων.

Και οι δύο απόψεις καταλήγουν στην αταραξία ως στόχο, δηλαδή στην απελευθέρωση από τις ανησυχίες μέσω της αμφιβολίας ή της αποδοχής της αβεβαιότητας.

Συμπεριφορά και Τρόπος Ζωής

Οι περισσότερες ιστορίες για τον Πύρρωνα αφορούν τον τρόπο ζωής του. Πολλοί ανέφεραν πως δεν ανησυχούσε για τίποτα, παρέμενε ατάραχος ακόμα και σε πόνο ή κινδύνους, αγνοούσε κοινωνικές νόρμες και φήμες. Ορισμένοι τον κατηγορούν πως έφτανε στην παραφροσύνη, αλλά οι πιο αξιόπιστες μαρτυρίες δείχνουν απλώς έναν άνθρωπο που είχε πλήρη αυτοέλεγχο και ψυχραιμία.

Πρακτική Εφαρμογή

Σύμφωνα με τον Τίμωνα, ο Πύρρων έφτανε στην αταραξία, επειδή δεν υιοθετούσε καμία σταθερή άποψη για το τι είναι καλό ή κακό, άξιο ή ανάξιο. Αυτό οδηγούσε σε ελευθερία από άγχος και πάθη.

Επηρεασμοί και Κληρονομιά

Ο Πύρρων επηρεάστηκε από τον Αναξάρχο, ίσως και από Ινδούς σοφούς. Πιθανώς γνώρισε και τη σκέψη του Δημόκριτου. Η άμεση επιρροή του στη φιλοσοφία περιορίστηκε στους μαθητές του, ενώ ο πυρρωνισμός ως ρεύμα αναπτύχθηκε αιώνες αργότερα.

Πλάτων: Βιογραφία και Έργο του Φιλόσοφου – Αρχαία Ελληνικά

Πέθανε ο Θεός; Η ερμηνεία του Δημήτρη Λιαντίνη για το τέλος των εποχών – Αρχαία Ελληνικά

Συμπέρασμα

Ο Πύρρων ο Ηλείος αποτέλεσε το πρότυπο του σκεπτικιστή που έφτασε στην αταραξία μέσω της αμφισβήτησης και της εσωτερικής αδιαφορίας. Η φιλοσοφία του, είτε μεταφυσική είτε επιστημολογική, επηρέασε βαθιά τη σκεπτικιστική παράδοση της αρχαιότητας.