Σύνοψη
- Πολλά ρωμαϊκά αγάλματα βρέθηκαν ακέφαλα λόγω φυσικής φθοράς και χρόνου.
- Οι Ρωμαίοι συνήθιζαν να αφαιρούν ή να αλλάζουν κεφάλια για πολιτικούς λόγους.
- Η πρακτική της damnatio memoriae εξασφάλιζε την εξαφάνιση της μνήμης ενός αντιπάλου.
- Ορισμένα αγάλματα, όπως η Νίκη της Σαμοθράκης, έγιναν εμβληματικά στην ελλιπή τους μορφή.
- Σύγχρονα μνημεία αντλούν έμπνευση από την αισθητική των ακέφαλων αγαλμάτων.
Χρονικό
- 2ος αιώνας μ.Χ. – Ρωμαϊκά αγάλματα με εναλλάξιμα κεφάλια (π.χ. Φαυστίνα η Πρεσβυτέρα / Ήρα).
- 480 π.Χ. – Θυσία των 700 Θεσπιέων στις Θερμοπύλες.
- 2ος αιώνας π.Χ. – Δημιουργία της Νίκης της Σαμοθράκης.
- 1997 μ.Χ. – Εγκαίνια μνημείου Θεσπιέων με ακέφαλο άγαλμα του Έρωτα.
- 2016 μ.Χ. – Το Μουσείο Getty επανασυνδέει σώμα και κεφάλι σε άγαλμα 2.000 ετών.
Το μυστήριο των ακέφαλων ρωμαϊκών αγαλμάτων
Τα ακέφαλα αγάλματα της αρχαιότητας προκαλούν δέος αλλά και απορία. Αν και η φθορά του χρόνου είναι προφανής αιτία, οι Ρωμαίοι είχαν και δικούς τους λόγους να αφαιρούν κεφάλια από τα γλυπτά τους.
Οι φυσικές φθορές στον χρόνο
Μετά την εγκατάλειψη των δημόσιων χώρων, πολλά αγάλματα υπέστησαν φθορές από τα καιρικά φαινόμενα, ενώ η διάβρωση και η αμέλεια επιδείνωσαν την κατάστασή τους. Έτσι, όταν ανακαλύφθηκαν αιώνες αργότερα, βρέθηκαν σπασμένα και, πολύ συχνά, χωρίς το κεφάλι τους.
Οι Ρωμαίοι και τα «ανταλλακτικά» κεφάλια
Οι Ρωμαίοι έφτιαχναν αγάλματα με εναλλάξιμα κεφάλια. Αυτό είχε πρακτική και πολιτική αξία. Όταν άλλαζε αυτοκράτορας, το κεφάλι μπορούσε εύκολα να αντικατασταθεί. Έτσι, το ίδιο σώμα αγάλματος μπορούσε να απεικονίσει διαφορετικό πρόσωπο.
Ένα παράδειγμα είναι το άγαλμα του 2ου αιώνα μ.Χ. που μπορούσε να φέρει είτε το κεφάλι της αυτοκράτειρας Φαυστίνας της Πρεσβυτέρας είτε της θεάς Ήρας (Ήρα).
Η πολιτική διάσταση: damnatio memoriae
Η πρακτική αυτή συνδεόταν και με την damnatio memoriae, δηλαδή την επίσημη διαγραφή της μνήμης ενός προσώπου. Αν ένας αυτοκράτορας γινόταν μισητός ή πολιτικός εχθρός, το κεφάλι του αφαιρούνταν και αντικαθιστούνταν με κάποιον νέο.
Σήμερα, οι αρχαιολόγοι δυσκολεύονται να ταυτίσουν αγαλματικά σώματα με τα σωστά κεφάλια. Όμως, σε μερικές περιπτώσεις έχουν γίνει εντυπωσιακές ενώσεις. Το 2016, το Μουσείο Getty στο Λος Άντζελες ένωσε το άγαλμα «Δραπέτισσα Γυναίκα» με το χαμένο κεφάλι του, ύστερα από 2.000 χρόνια.
Η αισθητική και η συμβολική αξία των ακέφαλων αγαλμάτων
Η έλλειψη κεφαλιού δημιουργεί μυστήριο και αίσθηση αποσπασματικότητας. Ορισμένα γλυπτά έχουν γίνει εμβληματικά στην ελλιπή μορφή τους, όπως η περίφημη Νίκη της Σαμοθράκης, που παραμένει σύμβολο παρά την απουσία κεφαλιού και χεριών.
Ακόμη και σύγχρονοι καλλιτέχνες επιλέγουν συνειδητά να αποδίδουν ακέφαλες μορφές, προσδίδοντας συμβολικό βάθος στο έργο τους.
Σύγχρονα μνημεία με αρχαία έμπνευση
Το 1997, στο μνημείο των 700 Θεσπιέων που πολέμησαν στις Θερμοπύλες, το άγαλμα του Έρωτα παρουσιάζεται ακέφαλο και με σπασμένη φτερούγα. Το κεφάλι λείπει για να συμβολίσει την ανωνυμία της θυσίας, ενώ το φτερό δηλώνει την εθελούσια απώλεια ζωής για την ελευθερία.
Συχνές Ερωτήσεις
Για να μπορούν να τα προσαρμόζουν εύκολα στις αλλαγές εξουσίας και να αποφεύγουν την πλήρη καταστροφή τους.
Η Νίκη της Σαμοθράκης και πλήθος ρωμαϊκών αγαλμάτων που βρέθηκαν σε φόρα και επαύλεις.
Τα χρησιμοποιούν ως σύμβολα ανωνυμίας, θυσίας ή αποσπασματικής μνήμης.
Εξαιτίας φυσικών φθορών, αλλά και σκόπιμων αφαιρέσεων από τους ίδιους τους Ρωμαίους για πολιτικούς λόγους.
