Τι σήμαινε «φιλοσοφώ» για τον Πλάτωνα;

Όταν επιχειρούμε να κατανοήσουμε την κληρονομιά της αρχαίας Ελληνικής σκέψης, ένα από τα πιο θεμελιώδη ερωτήματα που αναδύονται είναι το εξής: Τι σήμαινε «φιλοσοφώ» για τον Πλάτωνα. Η απάντηση δεν είναι ένας απλός ορισμός. Για τον μεγάλο Αθηναίο στοχαστή, το “φιλοσοφείν” δεν ήταν μια αφηρημένη ακαδημαϊκή ενασχόληση. Αλλά μια βαθιά και μεταμορφωτική διαδικασία, ένας τρόπος ζωής αφιερωμένος στην αδιάκοπη αναζήτηση της αληθινής γνώσης, της αρετής και της ουσίας των πραγμάτων. Ήταν η έμφυτη ορμή της ψυχής προς τη σοφία, μια κίνηση που πηγάζει από την απορία και τον θαυμασμό για τον κόσμο, οδηγώντας στην προσπάθεια κατανόησης της πραγματικής φύσης της ύπαρξης, η οποία βρίσκεται πέρα από τον μεταβαλλόμενο και απατηλό κόσμο των αισθήσεων.

Η Θεωρία των Ιδεών: Η Καρδιά της Πλατωνικής Φιλοσοφίας

Κεντρικό άξονα της πλατωνικής φιλοσοφικής διερεύνησης αποτελεί η Θεωρία των Ιδεών. Σύμφωνα με αυτήν, ο αισθητός κόσμος, αυτός που αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας, δεν είναι η αληθινή πραγματικότητα. Αλλά μια ατελής αντανάκλαση ενός ανώτερου, άυλου και αιώνιου κόσμου: του κόσμου των Ιδεών. Οι Ιδέες είναι οι τέλειες και αμετάβλητες μορφές όλων των πραγμάτων – η Ιδέα του Ωραίου, του Δικαίου, του Αγαθού. Το “φιλοσοφείν”, λοιπόν, είναι η προσπάθεια της ψυχής να υπερβεί τον κόσμο των αισθήσεων και, μέσω του Λόγου, να προσεγγίσει και να γνωρίσει αυτές τις αληθινές οντότητες.

Η Φύση της Γνώσης και η “Ανάμνησις”

Στον διάλογό του “Θεαίτητος”, ο Πλάτων διερευνά σε βάθος το ερώτημα “τι είναι γνώση;”. Η διαδικασία της μάθησης, κατά τον Πλάτωνα (όπως είναι στον “Μένωνα”), είναι στην πραγματικότητα μια διαδικασία “ανάμνησης”. Η αθάνατη ψυχή, πριν αποκτήση σάρκα, ζούσε στον κόσμο των Ιδεών και τις είχε γνωρίσει, αλλά τις λησμόνησε. Το “φιλοσοφείν” είναι η μαιευτική μέθοδος που βοηθά την ψυχή να “αναμνησθεί” αυτές τις αλήθειες.

Από την ηθική και την πολιτική μέχρι την ίδια την ψυχή. Η φιλοσοφία για τον Πλάτωνα διαπερνά κάθε πτυχή της ανθρώπινης ύπαρξης. Επομένως, το να αναρωτιόμαστε τι σήμαινε «φιλοσοφώ» για τον Πλάτωνα; είναι σαν να ρωτάμε πώς ο άνθρωπος μπορεί να επιτύχει την αρμονία μέσα του και στην κοινωνία. Στην “Πολιτεία”, συνδέει άμεσα τη φιλοσοφία με την ιδανική πολιτεία. Η δικαιοσύνη θα έρθει όταν κάθε μέρος της ψυχής και της πόλης επιτελεί τη λειτουργία που του αρμόζει. Υπό την ηγεμονία του λογιστικού. Ο φιλόσοφος, επειδή έχει αντικρίσει την Ιδέα του Αγαθού. Είναι ο μόνος κατάλληλος να κυβερνήσει, οδηγώντας τους άλλους έξω από το “σπήλαιο” της άγνοιας.

Ο Έρως και η Σωκρατική “Εξέτασις”

Από τη μία πλευρά, στο “Συμπόσιο” και στον “Φαίδρο”, ο έρωτας είναι σαν μία θεμελιώδης φιλοσοφική δύναμη. Όντας η ορμή της ψυχής για το ωραίο που ξεκινά από τα σώματα και φτάνει στην κορύφωση με τη θέαση της ίδιας της Ιδέας του Ωραίου. Από την άλλη, στην “Απολογία Σωκράτους“, βλέπουμε τη φιλοσοφία στην πράξη. Εδώ, η διαρκής “εξέτασις” του εαυτού και των άλλων, που συνίσταται στην αμφισβήτηση των ψεύτικων βεβαιοτήτων και την παραδοχή της άγνοιας, αναδεικνύεται ως η ίδια η αρχή της σοφίας.

Συμπερασματικά, η απάντηση στο ερώτημα «τι σήμαινε φιλοσοφώ για τον Πλάτωνα;» είναι πολυδιάστατη. Καθώς σήμαινε τη λογική διερεύνηση της πραγματικότητας και την αναζήτηση της γνώσης. Τον αγώνα για την αρετή και τη δικαιοσύνη, καθώς και μια ερωτική ανάταση της ψυχής προς την ομορφιά και το Αγαθό. Στην ουσία του, ήταν ένας δια βίου αγώνας για την απελευθέρωση της ψυχής από τα δεσμά του αισθητού κόσμου. Ο οποίος αποτελούσε και τη συνειδητή πορεία της προς την αληθινή της πατρίδα: τον κόσμο της αιώνιας γνώσης.