Η εικόνα της Δημοκρατίας στην Αρχαία Αθήνα
Η Δημοκρατία και η Αρχαία Αθήνα συχνά συνδέονται άρρηκτα στο μυαλό μας. Ο Παρθενώνας αποτελεί παγκόσμιο σύμβολο δημοκρατικών αξιών και εμπνέει σύγχρονους ηγέτες να φωτογραφίζονται εκεί. Ωστόσο, ένας από τους μεγαλύτερους στοχαστές της ιστορίας, ο Σωκράτης, είχε σοβαρές επιφυλάξεις για το πολίτευμα αυτό.
Η φιλοσοφία απέναντι στην πολιτική
Ο Σωκράτης, όπως παρουσιάζεται στους πλατωνικούς διαλόγους, έβλεπε με απαισιοδοξία τη λειτουργία της Δημοκρατίας. Στο 6ο βιβλίο της Πολιτείας, χρησιμοποιεί μια παρομοίωση με πλοίο:
Αν χρειαζόταν να επιλέξεις κυβερνήτη, θα εμπιστευόσουν οποιονδήποτε ή κάποιον που γνωρίζει την τέχνη της ναυσιπλοΐας; Η απάντηση είναι προφανής, κι όμως, στην πολιτική, η ψήφος δίνεται χωρίς απαραίτητη γνώση.
Η ψήφος ως επιδεξιότητα
Για τον Σωκράτη, η ψήφος δεν είναι τυχαία πράξη, αλλά δεξιότητα που απαιτεί εκπαίδευση. Το να επιτρέπεις σε ανεκπαίδευτους πολίτες να αποφασίζουν για το μέλλον της πόλης είναι, κατά τη γνώμη του, τόσο ανεύθυνο όσο το να δίνεις το τιμόνι μιας τριήρους σε άπειρους ναυτικούς εν μέσω καταιγίδας.
Η προσωπική του τραγωδία
Η θεωρία του δεν ήταν αφηρημένη. Το 399 π.Χ., ο Σωκράτης καταδικάστηκε σε θάνατο από 500 Αθηναίους ενόρκους, οι οποίοι πίστεψαν την κατηγορία ότι διέφθειρε τη νεολαία. Η πλειοψηφία ήταν οριακή, αλλά αρκετή για να τον οδηγήσει στο κώνειο.
Διανοητική vs. παραδοσιακή Δημοκρατία
Ο Σωκράτης δεν υποστήριζε ότι μόνο λίγοι εκλεκτοί πρέπει να ψηφίζουν. Πίστευε όμως ότι η ψήφος πρέπει να δίνεται μόνο σε όσους σκέφτονται λογικά και σε βάθος. Διαχώριζε τη “διανοητική δημοκρατία” από την απλή, αριθμητική συμμετοχή.
Ο φόβος της δημαγωγίας
Η μεγαλύτερη ανησυχία του ήταν η δημαγωγία — η ικανότητα κάποιων να εκμεταλλεύονται την ανάγκη των πολιτών για εύκολες απαντήσεις. Έφερε ως παράδειγμα δύο υποψήφιους: έναν γιατρό και έναν ζαχαροπλάστη. Ο ζαχαροπλάστης θα κέρδιζε υποσχόμενος ευχαρίστηση, ενώ ο γιατρός θα έλεγε την αλήθεια που κανείς δεν θέλει να ακούσει.
Το διαχρονικό δίδαγμα
Ο Σωκράτης προειδοποίησε ότι η Δημοκρατία λειτουργεί σωστά μόνο όταν οι πολίτες είναι κατάλληλα εκπαιδευμένοι. Διαφορετικά, η κοινωνία εκλέγει “ζαχαροπλάστες” αντί για “γιατρούς” — αυτούς δηλαδή που χαϊδεύουν τα αυτιά αντί να θεραπεύουν τα προβλήματα.
