Σύνοψη
- Ο πίνακας Pollice Verso (1872) του Ζαν-Λεόν Ζερόμ απεικονίζει μονομάχους στη ρωμαϊκή αρένα.
- Η σκηνή δείχνει τον νικητή murmillo που περιμένει το σήμα του αυτοκράτορα και του πλήθους.
- Η παρερμηνεία του «αντίχειρα κάτω» ως θανάτου προήλθε από αυτό το έργο.
- Ιστορικά, το «αντίχειρας κάτω» πιθανόν σήμαινε ζωή και όχι εκτέλεση.
- Ο πίνακας επηρέασε βαθιά τον κινηματογράφο, με πιο γνωστό παράδειγμα την ταινία Gladiator.
Τι είναι ο πίνακας Pollice Verso;
Το Pollice Verso («Ο αντίχειρας προς τα κάτω») είναι πίνακας του Γάλλου ακαδημαϊκού ζωγράφου Ζαν-Λεόν Ζερόμ, ζωγραφισμένος το 1872. Απεικονίζει τη δραματική στιγμή όπου ένας μονομάχος, ο murmillo, νικά τον αντίπαλο retiarius και περιμένει από τον αυτοκράτορα και το πλήθος το σήμα που θα καθορίσει τη μοίρα του ηττημένου.
Με τον ρεαλισμό του και τη θεατρική ένταση, ο πίνακας επηρέασε βαθιά τη φαντασία της Δύσης και καθόρισε για αιώνες τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τους μονομάχους.
Η παρανόηση του «αντίχειρα κάτω»
Πολλοί πιστεύουν, κυρίως λόγω αυτού του έργου, ότι το «αντίχειρας κάτω» σήμαινε θάνατο, ενώ το «αντίχειρας πάνω» σήμαινε ζωή. Ωστόσο, οι ιστορικές πηγές δείχνουν το αντίθετο:
- Αντίχειρας κάτω πιθανόν σήμαινε σπλαχνισμός και ζωή.
- Αντίχειρας πάνω ή ευθεία κίνηση συμβόλιζε το ξίφος σηκωμένο, άρα θάνατο.
Ο Ζερόμ, μέσα από τον πίνακά του, συνέβαλε σε μια παγκόσμια παρεξήγηση που αργότερα ενίσχυσε και η ταινία Gladiator του Ρίντλεϊ Σκοτ.
Η ιστορική βάση των μονομάχων
Οι μονομαχίες ξεκίνησαν πιθανόν από την Καμπανία και συνδέθηκαν με τα ταφικά έθιμα. Το πρώτο καταγεγραμμένο αγώνισμα στη Ρώμη έγινε το 264 π.Χ. στη μνήμη του Ιούνιου Βρούτου Πέρα.
Με το πέρασμα του χρόνου, οι αγώνες δεν έμειναν απλώς ταφικά έθιμα, αλλά εξελίχθηκαν σε θεάματα που διοργάνωναν άρχοντες και αυτοκράτορες. Έτσι, μέσα από αυτά τα θεάματα προσπαθούσαν να κερδίσουν τη λαϊκή εύνοια και παράλληλα να επιδείξουν τη δύναμή τους. Από αυτήν τη διαδικασία γεννήθηκε το munus gladiatorium, δηλαδή το «καθήκον» της μονομαχίας.
Ο ρεαλισμός του Ζερόμ
Ο πίνακας ξεχωρίζει για τον πλούτο των λεπτομερειών:
- Αρχιτεκτονική με χρώμα: Σε αντίθεση με τη νεοκλασική αντίληψη του «λευκού μαρμάρου», ο Ζερόμ γνώριζε πως τα ρωμαϊκά κτίρια ήταν βαμμένα με ζωηρά χρώματα.
- Κοινωνική ιεραρχία: Οι πατρικίοι κάθονται στις πρώτες θέσεις, οι γυναίκες στις ψηλές εξέδρες, ενώ οι Εστιάδες ιέρειες σε προνομιακή θέση.
- Προστασία των ελίτ: Το velarium, η τέντα που σκίαζε τους ισχυρούς, δείχνει την ταξική ανισότητα.
- Ρεαλισμός στο πλήθος: Τα πρόσωπα της αρένας αποπνέουν ζωντάνια, κάνοντάς μας σχεδόν να ακούμε τις κραυγές.
Οι μονομάχοι στον πίνακα
- Ο Murmillo φοράει κράνος με πτερύγιο, ασπίδα και ξίφος.
- Ο Retiarius αναγνωρίζεται από το τρίαινα και το δίχτυ, που φαίνονται πεταμένα στο έδαφος.
Η σκηνή δείχνει τη δραματική στιγμή όπου η ζωή ή ο θάνατος του ηττημένου εξαρτάται από ένα σήμα.
Η επιρροή στην τέχνη και τον κινηματογράφο
Το Pollice Verso δεν είναι απλώς ένας πίνακας. Διαμόρφωσε την παγκόσμια εικόνα των μονομάχων και ενέπνευσε αργότερα τον κινηματογράφο, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την ταινία Gladiator (2000).
Ο αντίχειρας του πλήθους, παρόλο που ιστορικά παρερμηνεύτηκε, έγινε το απόλυτο σύμβολο εξουσίας πάνω στη ζωή και στον θάνατο.
Συχνές Ερωτήσεις
Οι περισσότερες μελέτες δείχνουν ότι σήμαινε σπλαχνισμός και διατήρηση της ζωής, όχι θάνατο.
Γιατί ο Ζερόμ ζωγράφισε το πλήθος με αντίχειρα προς τα κάτω ως σήμα θανάτου. Αυτό έγινε δημοφιλές και παρερμηνεύτηκε από το κοινό και τον κινηματογράφο.
Η ταινία Gladiator (2000) αναπαράγει την ίδια σκηνή με το σήμα του αντίχειρα, βασισμένη στον πίνακα.
Ο πίνακας ανήκει στο Phoenix Art Museum στις Ηνωμένες Πολιτείες.
